Ελληνικά Μυστήρια
Τα Μυστήρια ήταν μυστικές μορφές λατρείας που συνοδεύονταν συχνά από τελετουργίες μύησης. Τα πιο γνωστά στην Ελλάδα ήταν τα Καβείρια και τα Ελευσίνια Μυστήρια. Στα μυστήρια αποκαλυπτόταν στους υποψήφιους η αληθινή φύση του ανθρώπου και των θεών και το νόημα της ζωής και του θανάτου. Οι βέβηλοι (αμύητοι) κρατιούνταν μακριά από τα μυστήρια και οι υποψήφιοι για μύηση έδιναν έναν αυστηρό όρκο μυστικότητας. Η αποκάλυψη των μυστηρίων σήμαινε καταδίκη σε θάνατο. Τα μυστήρια ήταν μια σειρά από δραματικές τελετουργίες στις οποίες τα μυστήρια της κοσμογονίας και της φύσης γενικά προσωποποιούνταν από τους ιερείς οι οποίοι έπαιζαν τον ρόλο των διαφόρων θεών επαναλαμβάνοντας αλληγορικές σκηνές από την αντίστοιχη ζωή τους. Αυτά εξηγούνταν με το κρυμμένο τους νόημα στους υποψηφίους για μύηση και ενσωματώνονταν στις φιλοσοφικές δοξασίες τους.
Υπήρχαν τα μικρά και τα μεγάλα μυστήρια. Στα μικρά, ή ελάσσονα μυστήρια, οι μύστες αντιλαμβάνονταν τα πράγματα μόνο μέσω ομίχλης, δηλαδή «με τα μάτια κλειστά», ενώ οι μυημένοι ή «ενορατικοί» των μεγάλων μυστηρίων ονομάζονταν Επόπτες, δηλαδή εκείνοι που βλέπουν τα πράγματα καθαρά. Μόνοι οι επόπτες διδάσκονταν τα αληθινά μυστήρια του ζωδιακού και τις σχέσεις και τις αντιστοιχίες ανάμεσα στα δώδεκα ζώδια, στους επτά πλανήτες και στα ενεργειακά κέντρα του ανθρώπου.
Ορφικά μυστήρια
Ο Ορφέας εισήχθηκε από μικρός στα διονυσιακά μυστήρια από τον παππού του, τον Χάροπα. Αργότερα έκανε πολλές τροποποιήσεις στις οργιαστικές τελετές και εγκαθίδρυσε τις δικές του μυστηριακές τελετουργίες που είναι γνωστές ως Ορφικά Μυστήρια. Ο υποψήφιος γινόταν δεκτός σε αυτά σαν δόκιμος και όταν περνούσαν τα χρόνια της δοκιμασίας εισαγόταν σε μια σκοτεινή αίθουσα (μυστικός σηκός) όπου του γίνονταν ερωτήσεις. Του έδειχναν ένα βιβλίο που ονομαζόταν "πέτρωμα" και ο υποψήφιος έβλεπε κάποια οράματα (αυτοψία). Στεκόταν πάνω σε δέρμα προβάτου μπροστά στον ιεροφάντη. Ντυνόταν με πορφυρό πέπλο και στον δεξιό ώμο του έφερε δέρμα ημίονου ποικιλμένο με ηλιακές ακτίνες και άστρα. Σε κάποια απόσταση στεκόταν ο δαδούχος που παρίστανε τον ήλιο και πλάι στον βωμό ένας τρίτος που παρίστανε τη σελήνη. Στο τρίτο μυητικό στάδιο ο υποψήφιος ξάπλωνε πάνω σε ένα μαξιλάρι (παστός) και περνούσε από τον συμβολικό θάνατο.
Ο Ορφέας στον Άδη διασκεδάζει με την λύρα του τον Πλούτωνα και την Περσεφόνη.
Τα ορφικά μυστήρια είχαν μεγάλη διάδοση και επιρροή σε ολόκληρο τον ελληνικό κόσμο. Ειδικές ιερατικές οικογένειες διαφύλασσαν τις μυστικές γραφές των Ορφικών και τελούσαν τα μυστήρια. Μια από αυτές ήταν και οι Λυκομήδες. Σκοπός των ορφικών μυστηρίων ήταν ο εξαγνισμός, η αγνή επίγεια ζωή, η ήρεμη αντιμετώπιση του θανάτου, η αποφυγή των μετά θάνατον οδυνηρών καταστάσεων και η ανάπτυξη των μυστηριακών διδασκαλιών περί κοσμογονίας, θεογονίας, εξέλιξης και τελειοποίησης του ανθρώπου.
Ελευσίνια μυστήρια
Τα πλέον γνωστά από τα μυστήρια της αρχαίας Ελλάδας, τελούνταν κάτω από την προστασία της πόλης των Αθηνών. Ο Επιφάνιος αναφέρει ότι ιδρύθηκαν στις αρχές της δεύτερης χιλιετίας π.Χ. από τον Εύμολπο. Είχαν δυο βαθμούς: τα μικρά μυστήρια, που τελούνταν τον μήνα Ανθεστηριώνα (Φεβρουάριος) και τα μεγάλα μυστήρια, που γίνονταν στην Ελευσίνα κατά τον μήνα Βοηδρομιώνα (Σεπτέμβριος). Υπήρχε και τρίτος βαθμός που ήταν ο βαθμός του Επόπτη.
Τα Μικρά Ελευσίνια αποτελούσαν την "προετοιμασία" για τα Μεγάλα Μυστήρια. Πραγματοποιούνταν κατά τον μήνα Ανθεστηριώνα και γίνονταν προς τιμήν της Δήμητρας και της Περσεφόνης. Οι τελετές του πρώτου σταδίου μύησης περιλάμβαναν τη θυσία ενός χοίρου προς τιμήν της Δήμητρας και τον εξαγνισμό από έναν ιερέα με το όνομα Υδρανός. Οι μύστες έπρεπε επίσης να δώσουν έναν όρκο εχεμύθειας. Δέχονταν κάποια διδασκαλία, που τους επέτρεπε αργότερα να αντιληφθούν τα μυστήρια στα Μεγάλα Ελευσίνια.
Tα μυστήρια των Ελλήνων αρχίζουν με τους καθαρμούς, όπως και των βαρβάρων με το λουτρό. Μετά ακολουθούσαν τα μικρά μυστήρια, που αποτελούν τη βάση για την εκπαίδευση και για την προετοιμασία των μελλόντων, ενώ τα μεγάλα μυστήρια ήταν των συμπάντων. 'Υστερα απ' αυτά δεν απομένει πια τίποτε να μάθει κανείς, εκτός από το να εποπτεύει και να κατανοεί τη φύση και τα πράγματα. Μπορούμε να λάβουμε αυτόν τον τρόπο κάθαρσης μέσω ομολογίας, ενώ της εποπτείας μέσω ανάλυσης, δηλαδή αρχίζοντας να αναλύουμε όσα υπόκεινται αυτού, θέτοντας κατά μέρος τις φυσικές ποιότητες του σώματος και αφαιρώντας τη διάσταση του βάθους, έπειτα του πλάτους καθώς και του μήκους. Γιατί το σημείο που απομένει είναι μονάδα η οποία, όπως θα λέγαμε, διατηρεί ακόμη κάποια θέση και της οποίας αν αφαιρέσουμε τη θέση, θεωρείται ως Μονάδα. - Κλήμης Αλεναδρείας, Στρωματείς Ε΄ ΧΙ.
Τα Μεγάλα Ελευσίνια εορτάζονταν κατά την 15η ημέρα του μήνα Βοηδρομιώνα και κρατούσαν εννέα ημέρες. Την προηγουμένη της γιορτής, οι έφηβοι της πόλης υποδέχονταν τα Ιερά Αντικείμενα από την Ελευσίνα στο Ελευσίνιον, ιερό στην βάση της Ακρόπολης. Την πρώτη ημέρα, όσοι είχαν μυηθεί στα Μικρά Ελευσίνια συγκεντρώνονταν στην Ποικίλη Στοά της Αρχαίας Αγοράς μετά από πρόσκληση των ιερέων, εξ ου και η ημέρα ονομαζόταν "αγυρμός". Η δεύτερη ημέρα, που ήταν αφιερωμένη σε καθαρμούς, ονομαζόταν "Άλαδε Μύσται", μάλλον από τη φράση με την οποία καλούνταν οι συμμετέχοντες. Οι υποψήφιοι για μύηση πορεύονταν εν πομπή προς τη θάλασσα, όπου και εξαγνίζονταν. Η επόμενη ήταν ημέρα νηστείας και το απόγευμα λάμβανε χώρα γεύμα με άρτους φτιαγμένους από μέλι και σουσάμι. Μαζί με αυτό γινόταν η "καλάθου κάθοδος", κατά την οποία μεταφερόταν με βόδια ένα καλάθι γεμάτο παπαρούνες και ρόδια. Η τέταρτη ημέρα, που αποκαλούνταν "Επιδαύρια", ήταν πρόσθετη για όσους είχαν προσέλθει καθυστερημένα. Λέγεται ότι προστέθηκε στον αρχικό αριθμό των ημερών όταν ο Ασκληπιός ήρθε να πάρει μέρος στη μύηση από την Επίδαυρο, αλλά καθυστέρησε μια μέρα και οι Αθηναίοι πρόσθεσαν άλλη μια μέρα στην γιορτή για να μην τον δυσαρεστήσουν.
Ελευσίνια Μυστήρια
Την πέμπτη ημέρα, που αποκαλούνταν "η των λαμπάδων ημέρα", οι μύστες με επικεφαλής τον δαδούχο κατευθύνονταν με πυρσούς στον ναό της Δήμητρας στην Ελευσίνα, όπου και παρέμεναν όλη τη νύχτα. Η πομπή αυτή συμβόλιζε την περιπλάνηση της θεάς για να βρει την κόρη της. Την έκτη ημέρα, που ονομάζεται "Ίακχον" και θεωρείται η ιερότερη, το άγαλμα του Ίακχου, γιου της Περσεφόνης και του Χθόνιου Δία, στολισμένο με μυρτιές και με έναν δαυλό στο χέρι του, μεταφερόταν από τον ναό του Ίακχου με φωνές και τραγούδια κατά μήκος της Ιεράς Οδού. Τη νύχτα οι υποψήφιοι για μύηση παρέμεναν στην Ελευσίνα, ενώ οι υπόλοιποι επισκέπτες και αμύητοι διώχνονταν από έναν κήρυκα. Οι υποψήφιοι έπιναν τον κυκεώνα και επαναλάμβαναν τον όρκο εχεμύθειας των Μικρών Ελευσινίων, περνούσαν από νέο εξαγνισμό και οδηγούνταν από τον μυσταγωγό στο Τελεστήριον.
Φαίνεται πως η τελετή χωριζόταν σε τρία τμήματα: τα "δρώμενα", δηλαδή μια αναπαράσταση της αρπαγής της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα και της περιπλάνησης της μητέρας της για να την βρει, τα "δεικνύμενα", όπου ο Ιεροφάντης έμπαινε στο Ιερό και έβγαινε λίγο αργότερα με τα ιερά αντικείμενα των δυο θεοτήτων, τα οποία έδειχνε στους μυημένους, και τα "λόγια", δηλαδή κάποιες συμβολικές φράσεις των μυστών. Οι αρχαίοι συγγραφείς αποφεύγουν να δώσουν περισσότερες λεπτομέρειες για το σημείο αυτό, αλλά όπως φαίνεται η μυητική τελετουργία σχετιζόταν με τον συμβολικό θάνατο και την ανάσταση ή πνευματική αναγέννηση.
Την εποχή των μυστηρίων της μύησης ο υποψήφιος , που αντιπροσώπευε τον ηλιακό θεό, έπρεπε να κατέλθει μέσα την σαρκοφάγο και συμβολίζοντας την ενεργοποιούσα ακτίνα, να εισέλθει μέσα στη γόνιμη μήτρα της Φύσης. Η ανάδυσή του από αυτήν το πρωί, συμβόλιζε την ανάαταση της ζωής μετά την αλλαγή που ονομάζεται «θάνατος». - Ε. Π. Μπλαβάτσκυ, Μυστική Δοξασία ΙΙ, 462.
Κατά την έβδομη και όγδοη ημέρα, οι μυημένοι επέστρεφαν στην Αθήνα. Η ένατη και τελευταία ημέρα ονομαζόταν "πλημοχόαι", που ήταν ένα είδος αγγείων. Δυο τέτοια αγγεία γεμίζονταν με νερό ή κρασί από τους μύστες, τα ανύψωναν και έπειτα προσέφεραν χοές προς την ανατολή και τη δύση προφέροντας μυστικές φράσεις.
Από την τέλεση των μυστηρίων αποκλείονταν οι βέβηλοι. Ο κήρυκας φώναζε «Εκάς οι βέβηλοι» και έμεναν μόνο όσοι είχαν μυηθεί και οι υποψήφιοι για τη μύηση. Τα μυστηριακά δρώμενα σχετίζονταν με την Περσεφόνη. Αναφέρονταν δηλαδή στην αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα, στον οδυρμό και στις περιπέτειες της θεάς Δήμητρας και στην επαναφορά της Περσεφόνης με τη βοήθεια του Ίακχου στη μητέρα της στον Όλυμπο, όπου και θεοποιήθηκε. Ο ιεροφάντης προερχόταν από την ιερατική οικογένεια των Ευμολπιδών, ενώ ο Δαδούχος, ο Κήρυκας και ο Ιερέας του βωμού από την οικογένεια των Κηρύκων.
Καβείρια μυστήρια: Αρχαιότατα μυστήρια, που τελούνταν σε αρκετούς τόπους, όπως Σαμοθράκη, Θάσος, Λήμνος, Ίμβρος και Βοιωτία. Ήταν απόρρητα, όπως αναφέρεται και στα Ορφικά: «Και των Καβείρων τα δώρα τα λαμπρά, για τους άρρητους χρησμούς της Νύκτας σχετικά με τον άνακτα Βάκχο, για την ιερή τη Λήμνο και τη θαλασσινή Σαμοθράκη». Λέγεται ότι ο ίδιος ο Δίας τα φανέρωσε στον Ιασίωνα. Αυτός και ο αδελφός του Δάρδανος έκτισαν ιερό άρρητο των θεών και άρχισαν να δέχονται προς μύηση και ξένους. Έτσι έγιναν γνωστά σε όλο τον κόσμο.
Αφού παρέκαμψαν τον δασωμένο Άθω και την ευρύχωρη Παλλήνη
κι έφθασαν στης Σαμοθράκης το ιερό νησί, όπου τελούνται
όργια θεών φρικτά κι απόρρητα για τους θνητούς,
σε αυτά με χαρά τους μυήθηκαν οι ήρωες, ακολουθώντας
τη δική μου συμβουλή. Γιατί είναι ωφέλιμο σε όσους
πλέουν στη θάλασσα να συμμετέχουν στην ιεροτελεστία αυτή.
- Ορφέως Αργοναυτικά.
Φαίνεται ότι η διδασκαλία των καβειρίων μυστηρίων ήταν η «γέννηση» ή πνευματική αναγέννηση του ανθρώπου, ενώ στα Ελευσίνια ήταν ο θάνατος και η μέλλουσα ζωή. Στο βιβλίο Καβείρια Μυστήρια, ο Περικλής Ροδάκης γράφει ότι η μύηση περιλάμβανε τρία στάδια: την εξομολόγηση, τον θρονισμό και την αποκάλυψη της θείας τάξης του υπερβατικού κόσμου των θεών, το νόημα της ζωής και την έννοια της δημιουργίας. Η μυστική τελετουργία λάμβανε χώρα τη νύκτα και διαρκούσε εννέα ημέρες. Έσβηναν τα φώτα σε όλο το νησί και δέχονταν όλοι το νέο φως που ένα πλοίο έφερνε από την ιερή Δήλο. Το κύριο μέρος των μυστηρίων ήταν η συμβολική αναπαράσταση της δολοφονίας του Καδμίλου από τους δυο αδελφούς του. Στην συνέχεια ο Ερμής ακουμπούσε με τη ράβδο του τον νεκρό νέο και τον ανάσταινε. Ο Απολλόδωρος αναφέρει ότι τόσο ο Οδυσσέας όσο και ο Αγαμέμνων είχαν μυηθεί σε αυτά τα μυστήρια. Το ίδο όμως λέγεται και για τους Αργοναύτες
