Εισαγωγή στο Θιβετανικό Βουδισμό
ΘΙΒΕΤΑΝΙΚΟΣ ΒΟΥΔΙΣΜΟΣ
Ο θιβετανικός βουδισμός είναι η διδασκαλία του Βούδα όπως εφαρμόζεται και διδάσκεται στο Θιβέτ. Επειδή για πολλούς αιώνες το Θιβέτ ήταν για τους Δυτκούς μια απρόσιτη περιοχή, η βουδιστική παράδοση που αναπτύχθηκε εκεί ήταν σχετικά άγνωστη. Η κατάσταση αυτή άλλαξε τελείως στα τέλη της δεκαετίας του 1950, όταν η κατάληψη της χώρας από τον κινέζικο στρατό προκάλεσε τη μετανάστευση των δασκάλων του Θιβέτ στην Ινδία. Από τότε οι Θιβετανοί δάσκαλοι σκορπίστηκαν σε διάφορες χώρες και δημιούργησαν κέντρα διδασκαλίας ή άσραμ που τώρα λειτουργούν δραστήρια στην Ιαπωνία, στην Αυστραλία, στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική. Για πρώτη φορά στην ιστορία, άνθρωποι από όλο τον κόσμο μπορούν να μάθουν άμεσα από αυθεντικές πηγές τον θιβετανικό βουδισμό.
Σακιαμούνι, ο ιδρυτής του βουδισμού
Το όνομα του ιστορικού Βούδα ήταν Σιντάρτα, αλλά είναι περισσότερο γνωστός σαν Σακιαμούνι (σοφός των Σάκια). Έζησε στη Βόρεια Ινδία περίπου έξι αιώνες προ Χριστού. Ήταν ένας πρίγκιπας που απαρνήθηκε τη βασιλική ζωή για να αναζητήσει το μυστικό της αρμονίας στον κόσμο και το ύψιστο αγαθό. Τελικά έφθασε στην τέλεια φώτιση (μπόντι) σε ηλικία τριάντα πέντε ετών. Μέσα από επίμοχθη άσκηση, βαθύ προβληματισμό και διαλογισμό αφυπνίστηκε πλήρως και έγινε Βούδας, δηλαδή «φωτισμένος». Στη συνέχεια δίδαξε τον δρόμο της πνευματικής απελευθέρωσης και πρώτα από όλα τις τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες σχετικά με τον ανθρώπινο πόνο.
Ποια είναι η αλήθεια, αδελφοί μου, σχετικά με τον πόνο; Η γέννηση συνοδεύεται από πόνο, η φθορά είναι οδυνηρή, η ασθένεια είναι οδυνηρή και ο θάνατος επίσης οδυνηρός.
Ποιά είναι τώρα η αλήθεια σχετικά με την προέλευση του πόνου; Είναι η επιθυμία και η λαχτάρα για την ικανοποίηση των παθών, η προσκόλληση σε αυτήν τη ζωή και η επιθυμία για μια μελλοντική ζωή.
Ποιά είναι η αλήθεια σχετικά με την εξάλειψη του πόνου; Είναι η απόρριψη και το ξεπέρασμα αυτής της επιθυμίας και του πάθους.
Ποια είναι η αλήθεια σχετικά με το ξεπέρασμα αυτό. Είναι η Ευγενής Οκταπλή Ατραπός.
Μετά από τις τέσσερις αλήθειες σχετικά με τον πόνο, ο Σακιαμούνι αποκάλυψε στους μαθητές του την ευγενή Οκταπλή Ατραπό.
Ποια είναι αδελφοί μου, η μέθοδος για την εξάλειψη του πόνου; Είναι η οκταπλή ατραπός, δηλαδή (1) Ορθή αντίληψη, (2) Ορθή πρόθεση, (3) Ορθή ομιλία, (4) Ορθή συμπεριφορά, (5) Ορθή ζωή, (6) Ορθή προσπάθεια, (7) Ορθός διαλογισμός και (8) Ορθή ενατένιση.
Στην συνέχεια η αδελφότητα των μοναχών, ανδρών και γυναικών που αυτός ίδρυσε, αφιερώθηκε στη διαφύλαξη αυτών των διδασκαλιών, θέτοντας έτσι τα θεμέλια για αυτό που έγινε γνωστό αργότερα ως βουδισμός.
Ο όρος "Βούδας" σημαίνει "αφυπνισμένος" ή "φωτισμένος", αυτός που έχει ανακαλύψει την αληθινή σοφία και το νιρβάνα ενώ ζει στον κόσμο. Είναι ένας περιγραφικός τίτλος που δίνεται σε όλα τα πλήρως φωτισμένα όντα, και δεν είναι αποκλειστικό όνομα ενός μεμονωμένου ατόμου. Υπήρξαν Βούδες στο παρελθόν, για παράδειγμα ο Κασιάπα, ο Ντιπανκάρα, όπως και Βούδες που αναμένονται στο μέλλον, όπως ο Μαϊτρέγια.
Ο θιβετανικός βουδισμός διδάσκει ότι είμαστε όλοι εν δυνάμει Βούδες, επειδή είμαστε ουσιαστικά αγνοί και φωτεινοί στο πιο βαθύ επίπεδο της ύπαρξής μας. Αυτή η αγνή ύπαρξη, που ονομάζεται ο βουδική φύση, συσκοτίζεται συνήθως από ένα πυκνό στρώμα άγνοιας που μας κυριαρχεί και οδηγεί σε σύγχυση και πόνο. Η ατραπός του θιβετανικού βουδισμού ενθαρρύνει τους οπαδούς της να υιοθετήσουν τα γνωρίσματα και τα χαρακτηριστικά των φωτισμένων όντων μέσα από τη χρήση ειδικών τεχνικών διαλογισμού, αποκαθιστώντας έτσι την έμφυτη βουδική φύση τους.
Ταντραγιάνα
Το Ταντραγιάνα είναι μια σχολή αποκρυφιστικού βουδισμού που δημιουργήθηκε κατά τον 2ο μ.Χ. αιώνα. Φιλοσοφικά το Ταντραγιάνα βασίζεται στη μαχαγιανική δοξασία, αλλά τροποποιεί κάποιες βασικές αρχές της. Τροποποιεί, για παράδειγμα τη δοξασία του Τρικάγια που μιλάει για τα τρία σώματα του Βούδα: Νιρμανακάγια, Σαμπογκακάγια και Νταρμακάγια, προσθέτοντας ένα επιπλέον σώμα πέραν του Νταρμακάγια, δηλαδή το Σβαμπαβακάγια.
Το Ταντραγιάνα έχει τέσσερις σχολές: Μαντραγιάνα, Βατζραγιάνα, Σαχατζαγιάνα και Καλατσακραγιάνα. Μάντραμ είναι συλλαβές ή φράσεις που μεταδίδει ένας γκουρού κατά τη μυστική μύηση σε έναν μαθητή του και αποτελεί το κλειδί με το οποίο μπορεί να ξεκλειδώσει στον εαυτό του τη θύρα για το Απόλυτο και, συνεπώς, για την απελευθέρωση.
Το Βατζραγιάνα πήρε το όνομά του από την λέξη βάτζρα (Θιβετανικά ντορτζέ), που σημαίνει διαμάντι. Αρχικά μια ονομασία για το κεραύνιο όπλο του θεού Ίντρα, υιοθετήθηκε από το Βατζραγιάνα σαν μια υπερφυσική ουσία, σκληρή σαν διαμάντι, διαφανής σαν τον κενό χώρο και άφθαρτη. Η μέθοδος απελευθέρωσης του Βατζραγιάνα ξεκινάει από την πεποίθηση ότι για κάθε άνθρωπο ο κόσμος των φαινομένων ξεδιπλώνεται εκ νέου και ξεχωριστά από το Απόλυτο ως "σπόρος", αλλά ο ίδιος, εξαιτίας της άγνοιάς του, φαντάζεται δύο πράγματα, δηλαδή τον φαινομενικό κόσμο και την απελευθέρωση, εκεί όπου στην πραγματικότητα υπάρχει μόνο ένα, δηλαδή το Απόλυτο.
Το Σαχατζαγιάνα, το οποίο και αναπτύχθηκε κατά τον όγδοο αιώνα, έχει αρκετές ομοιότητες με το Ζεν, που παρεμπιπτόντως, σε εκείνον τον αιώνα είχε οπαδούς στο Θιβέτ. Το πιο σημαντικό κείμενο για τους οπαδούς του είναι το Dohakosa του Σαράχα (8ος αιώνας).
Το Καλατσακραγιάνα (Τροχός του χρόνου), το οποίο ανάγεται στον δέκατο αιώνα είναι ένα σύστημα εσωτερικής αστρολογίας, τα στοιχεία της οποίας υιοθετήθηκαν σαν μέθοδος πνευματικής αυτο-απελευθέρωσης. Ο άνθρωπος είναι ο μικρόκοσμος του σύμπαντος και οι φυσικές και οι διανοητικές λειτουργίες του λαμβάνουν χώρα παράλληλα με τις κοσμικές διαδικασίες. Η γνώση των μυστικών εσωτερικών σχέσεων μεταξύ του ανθρώπου και του κόσμου οδηγεί τον μυημένο στην απελευθέρωση.
Η ανάπτυξη του βουδισμού
Στα πρώτα χρόνια μετά τον θάνατο του Βούδα δόθηκαν διάφορα ονόματα στην διδασκαλία του. Το μόνο που απομένει μέχρι σήμερα είναι το Τεραβάντα (οδός των πρεσβυτέρων). Αυτή η μορφή βουδισμού ακολουθείται ακόμη στη Σρι Λάνκα, στο Μιανμάρ (Βιρμανία), στην Ταϊλάνδη και στην Καμπότζη. Ο μοναχισμός είναι ο ακρογωνιαίος λίθος του βουδισμού Τεραβάντα.
Κατά τον πρώτο αιώνα π.Χ. μια νέα μορφή του βουδισμού αναπτύχθηκε στην Ινδία που ονομάστηκε Μαχαγιάνα (Μεγάλο Όχημα). Η μαχαγιανική σχολή εισήγαγε ένα νέο ιδανικό στον βουδισμό, δηλαδή το ιδανικό του Μποντισάτβα, ενός ανθρώπου που εργάζεται για τη φώτιση και την ευημερία όλων και όχι μόνο για τον εαυτό του. Αυτή η μορφή του βουδισμού εξαπλώθηκε σε όλη την Κίνα, την Κορέα και την Ιαπωνία.
Αρκετούς αιώνες αργότερα, μια τρίτη σχολή του βουδισμού εμφανίστηκε στην Βόρεια Ινδία, δηλαδή το Βατζραγιάνα (Διαμαντένιο Όχημα), το οποίο διαδόθηκε στο Θιβέτ, στο Νεπάλ,σ το Σικίμ, στο Μπουτάν και στην Μογγολία. Ο όρος διαμαντένιο (βάτζρα) αναφέρεται στην σαφήνεια της διδασκαλίας του και στη διαύγεια του οράματός του.
Η ατραπός του Βατζραγιάνα ακολουθεί σε μεγάλο βαθμό τις φιλοσοφικές διδασκαλίες του Μαχαγιάνα, αλλά υπάρχουν κάποιες διαφοροποιήσεις στην στάση του. Λαμβάνοντας υπόψη ότι το Μαχαγιάνα επιδιώκει να εξαλείψει τα δηλητήρια του πάθους, της επιθετικότητας, και της άγνοιας, το Βατζραγιάνα δίνει έμφαση στη μετουσίωσή τους και στην άμεση μετατροπή τους σε σοφία (πραγνιά). Αυτή η θιβετανική μέθοδος βασίζεται στην πεποίθηση ότι αυτός ο κόσμος (σαμσάρα) είναι αδιαχώριστος από τη φώτιση.
Προκειμένου να κατανοήσουμε τον θιβετανικό βουδισμό είναι απαραίτητο να αντιληφθούμε ότι η πεμπτουσία του διακρίνεται καθαρά στην ανώτερη βαθμίδα της εσωτερικής διδασκαλίας, γνωστής σαν ανουττάρα γιόγκα. Στη θεωρία και στην πρακτική αυτή η σημαντική δοξασία αποτελείται από δυο μέρη: (α) την ατραπό χωρίς μορφή ή ατραπό της απελευθέρωσης, γνωστή και ως Μαχαμούντρα και (β) την ατραπό με μορφή, γνωστή και ως Έξι Γιόγκα του Ναρόπα. Αυτές οι έξι γιόγκα είναι: (1) Γιόγκα της ψυχικής θερμότητας, (2) γιόγκα του καθαρού φωτός, (3) γιόγκα της ονειρικής κατάστασης, (4) γιόγκα του απατηλού σώματος, (5) γιόγκα της μεταθανάτιας κατάστασης (μπάρντο) και (6) γιόγκα της μεταφοράς της συνείδησης.
Ο θιβετανικός βουδισμός διαθέτει πολλές μεθόδους και τεχνικές πνευματικής ανάπτυξης για την επιτάχυνση του πνευματικού ταξιδιού. Προκειμένου να επιταχυνθεί η διαδικασία της φώτισης, το Βατζραγιάνα χρησιμοποιεί προηγμένες τεχνικές της γιόγκα σε συνδυασμό με περίτεχνους διαλογισμούς. Ένας από τους διαλογισμούς αυτούς ενσωματώνει απεικονίσεις προσωποποιημένων αρχετύπων της φώτισης, και αναφέρεται συχνά σαν "οραματισμός θεοτήτων". Αυτά τα αρχέτυπα απεικονίζονται στη θιβετανική τέχνη με τη μορφή χάλκινων γλυπτών, ή φορητών εικόνων, γνωστών ως τάνγκα. Οι εικόνες αυτές που συνοδεύονται από κείμενα, περιέχουν τις εσωτερικές διδασκαλίες για ειδικές γιογκικές ασκήσεις που ονομάζεται τάντρα, και είναι μέρος ενός μεγαλύτερου συνόλου κειμένων που έχουν σαν βάση τις ομιλίες (σούτρα) του Βούδα· μάντραμ, δηλαδή ιερές συλλαβές ή λέξεις δύναμης· μούντρα ή τελετουργικές χειρονομίες και μάνταλα που είναι συμβολικές αναπαραστάσεις των ανώτερων κόσμων.
Οι τέσσερις σχολές του θιβετανικού βουδισμού
Ο βουδισμός έχει μια μακρά ιστορία στο Θιβέτ. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του πρώτου αυτοκράτορα του Θιβέτ, Songsen Gampo (600-650 μ.Χ. περίπου), όταν το ίδιο το Θιβέτ καθιερώθηκε για πρώτη φορά ως ανεξάρτητο βασίλειο και αυτοκρατορία, οι διδασκαλίες του Βούδα εισήχθησαν στο Θιβέτ. Μετά από έναν αιώνα ο βουδισμός άρχισε να ακμάζει κατά τη διάρκεια της βασιλείας τριών αυτοκρατόρων: Tri Song Detsen (775 μ.Χ.), Tri Saynalek (812 μ.Χ.) και Tri Ralpachen (838 μ.Χ.). Κατά την περίοδο αυτή σπουδαία ινδικά κείμενα μεταφράστηκαν στα Θιβετανικά, μοναστήρια χτίστηκαν, και ο λαός - ευγενείς και απλοί πολίτες - αγκάλιασε τον βουδισμό.
Οι Θιβετανοί μεταφραστές που ταξίδευαν στην Ινδία και οι Ινδοί σοφοί που πήγαιναν στο Θιβέτ, όπως ο Σαντιντέβα, ο Πντμασαμπάβα και ο Μάρπα, αναβίωσαν τη βουδιστική διδασκαλία στο Θιβέτ από τον ένατο ως τον δωδέκατο αιώνα. Μέχρι τις αρχές του 1400 υπήρχαν τέσσερις μεγάλες σχολές του θιβετανικού βουδισμού. Η σχολή Νυίνγκμα διατήρησε τις διδασκαλίες του Βατζραγιάνα από την προηγούμενη βασιλική περίοδο. Οι σχολές Καγκιού, Σάκια, και Γκελούκ ακολούθησαν νεότερες βατζραγιανικές διδασκαλίες που ήλθαν στο Θιβέτ από την Ινδία.
