ΚΑΡΛΟΣ ΚΑΣΤΑΝΕΝΤΑ
Η Σκοτεινή Θάλασσα της Επίγνωσης
[για μια σύντομη βιογραφία του Καστανέντα βλέπε Γλωσσάριο εδώ.]
Ο Αετός και οι Εκπορεύσεις του
Ο δον Χουάν εξήγησε ότι μια από τις πιο δραματικές κληρονομιές που μας είχαν αφήσει οι παλιοί ενορατικοί ήταν η ανακάλυψή τους ότι ο λόγος ύπαρξης όλων των αισθανόμενων όντων είναι η ενίσχυση της επίγνωσης. Ο δον Χουάν την χαρακτήρισε κολοσσιαία ανακάλυψη. Είπε ότι οι παλιοί ενορατικοί, διατρέχοντας ανείπωτους κινδύνους, πραγματικά είδαν την απερίγραπτη δύναμη, η οποία είναι η πηγή όλων των αισθανόμενων όντων. Την ονόμασαν Αετό, γιατί στις λίγες αναλαμπές που μπόρεσαν να διατηρήσουν, την είδαν σαν κάτι που μοιάζει με ασπρόμαυρο Αετό απείρου μεγέθους.
«Όμως, τι είδους δύναμη είναι άραγε ο Αετός;»
«Δεν ξέρω πώς να απαντήσω σε αυτό. Ο Αετός είναι τόσο πραγματικός για τους ενορατικούς όσο είναι για εσάς η βαρύτητα και ο χρόνος, και εξίσου αφηρημένος και ακατανόητος.
Σχετικά με τις εκπορεύσεις του Αετού τις έχω δει, βέβαια, αλλά όμως δεν μπορώ να σου πω τι είναι. Είναι μια παρουσία, σχεδόν σαν μια μάζα, μια πίεση που δημιουργεί μια καταπληκτική αίσθηση. Μπορεί κανείς να έχει μόνο μια φευγαλέα ματιά τους, όπως μπορεί να έχει μόνο μια φευγαλέα αντίληψη από τον ίδιο τον Αετό.
Οι εκπορεύσεις του Αετού, που ονομάζονται επίσης σκοτεινή θάλασσα της επίγνωσης, είναι καθαυτές αναλλοίωτες και περιβάλλουν το καθετί που υπάρχει, από τα γνωστά ως τα αβυθομέτρητα. Οι ενορατικοί που βλέπουν τις εκπορεύσεις του Αετού συχνά τις αποκαλούν εντολές», δήλωσε ο δον Χουάν. «Δεν θα με πείραζε να τις αποκαλώ τις εντολές, αν δεν είχα συνηθίσει να τις αποκαλώ εκπορεύσεις.
Δεν υπάρχει τίποτε ορατό σχετικά με τον Αετό. Ολόκληρο το σώμα του ενορατικού αισθάνεται τον Αετό. Υπάρχει κάτι μέσα σε όλους εμάς που μπορεί να μας καταστήσει αυτόπτες μάρτυρες με ολόκληρο το σώμα μας. Οι ενορατικοί εξηγούν την πράξη της θέασής του Αετού με πολύ απλούς όρους: Ο άνθρωπος αποτελείται από τις εκπορεύσεις του Αετού και χρειάζεται μόνο να ξαναγυρίσει στα συστατικά του. Το πρόβλημα οφείλεται στην επίγνωση του ανθρώπου. Η επίγνωση είναι που εμπλέκεται και συγχύζεται. Την κρίσιμη στιγμή όπου θα έπρεπε να έχουν μια απλή περίπτωση εκπορεύσεων που αναγνωρίζουν τον εαυτό τους, η επίγνωση του ανθρώπου εξωθείται να ερμηνεύσει. Το αποτέλεσμα είναι μια θέαση των εκπορεύσεων του Αετού και του ίδιου του Αετού. Αλλά δεν υπάρχει ούτε Αετός ούτε οι εκπορεύσεις του. Αυτό που υπάρχει εκεί έξω είναι κάτι που δεν μπορεί να γίνει αντιληπτό από κανένα ζωντανό πλάσμα.
Η ανθρώπινη επίγνωση μπορεί να αγγίξει μόνο ένα μικρό μέρος αυτών των εκπορεύσεων και το μικρό αυτό τμήμα μειώνεται περαιτέρω σε ένα μικρό κλάσμα, εξαιτίας των περιορισμών της καθημερινής μας ζωής. Αυτό το μικρό κλάσμα των εκπορεύσεων του Αετού είναι το γνωστό. Το μικρό μέρος μέσα στην πιθανή εμβέλεια της ανθρώπινης επίγνωσης είναι το άγνωστο και το ανυπολόγιστο υπόλοιπο μέρος είναι αυτό που δεν είναι δυνατόν να γίνει γνωστό».
Τα Φωτεινά Όντα και η Επίγνωση
«Για έναν ενορατικό οι άνθρωποι είναι φωτεινά όντα. Η φωτεινότητα παράγεται από εκείνο το τμήμα των εκπορεύσεων του Αετού που είναι εγκλεισμένο στο ωοειδές κουκούλι μας. Αυτό το ιδιαίτερο μέρος, αυτή η χούφτα των εκπορεύσεων που είναι εγκλεισμένες, είναι αυτό που μας κάνει ανθρώπους. Αντίληψη είναι το συνταίριασμα των εκπορεύσεων που εμπεριέχονται στο κουκούλι μας με εκείνες που είναι έξω. Οι ενορατικοί βλέπουν, για παράδειγμα, τις εκπορεύσεις μέσα σε οποιοδήποτε ζωντανό πλάσμα και μπορούν να πούνε ποιες από τις εξωτερικές εκπορεύσεις θα ταιριάζουν με αυτές. Οι ενορατικοί λένε ότι η αντίληψη είναι μια κατάσταση ευθυγράμμισης, οι εκπορεύσεις μέσα στο κουκούλι είναι ευθυγραμμισμένες με εκείνες τις εξωτερικές που ταιριάζουν με αυτές.
Οι εκπορεύσεις του Αετού είναι κάτι περισσότερο από φωτεινά νήματα. Κάθε μία από αυτές είναι μια πηγή απεριόριστης ενέργειας. Σκέψου το κάπως έτσι: αφού μερικές από τις εκπορεύσεις έξω από το κουκούλι είναι οι ίδιες με τις εκπορεύσεις μέσα, οι ενέργειές τους είναι σαν μια συνεχής πίεση, αλλά το κουκούλι απομονώνει τις εκρήξεις που συμβαίνουν μέσα στο δίχτυ του και έτσι κατευθύνει την πίεση.
Σου ανέφερα ότι οι παλιοί ενορατικοί γνώριζαν καλά την τέχνη του χειρισμού της επίγνωσης», συνέχισε. «Αυτό που μπορώ να προσθέσω τώρα είναι ότι ήταν γνώστες αυτής της τέχνης επειδή έμαθαν να χειρίζονται την δομή του ανθρώπινου κουκουλιού. Σου είπα ότι είχαν ξεδιαλύνει το μυστήριο της επίγνωσης. Με αυτό εννοώ ότι είδαν και συνειδητοποίησαν ότι η επίγνωση είναι μια λάμψη στο κουκούλι των ζωντανών όντων».
Εξήγησε ότι οι παλιοί οπαδοί είδαν ότι η επίγνωση του ανθρώπου είναι μια λάμψη κεχριμπαρένιας φωτεινότητας που είναι πιο έντονη από το υπόλοιπο κουκούλι. Αυτή η λάμψη είναι σε μια στενή, κάθετη ζώνη στην άκρα δεξιά πλευρά του κουκουλιού που διατρέχει όλο το μήκος του. Η δεξιοτεχνία των παλαιών ενορατικών ήταν ότι μετακινούσαν αυτήν την λάμψη και την έκαναν να απλώνεται από την αρχική της θέση ως την επιφάνεια του κουκουλιού εσωτερικά και σε όλο το πλάτος του.
Όταν οι νέοι ενορατικοί ταξινόμησαν με την σειρά τους αυτές τις αλήθειες για την επίγνωση, είδαν ότι η πρώτη, η καθημερινή, προσοχή καταναλώνει όλη την λάμψη της επίγνωσης που έχουν τα ανθρώπινα όντα και ότι δεν παραμένει ελεύθερη ούτε μια ελάχιστη ποσότητα ενέργειας.
Το άγνωστο είναι πάντα παρόν, αλλά είναι έξω από την δυνατότητα της φυσιολογικής επίγνωσής μας: το άγνωστο είναι το περιττό μέρος του μέσου ανθρώπου και είναι περιττό γιατί ο μέσος άνθρωπος δεν έχει αρκετή ελεύθερη ενέργεια για να το αντιληφθεί.
Το εγγενές αμερικανικό πετρογλυφικό εκτιμάται ότι είναι πάνω από 2000 ετών.
Στην συνέχεια άρχισε την εξήγησή του. Περιέγραψε εν συντομία τις αλήθειες για την επίγνωση που είχε αναφέρει: ότι δεν υπάρχει αντικειμενικός κόσμος, αλλά μόνο ένα σύμπαν ενεργειακών πεδίων τα οποία οι ενορατικοί αποκαλούν εκπορεύσεις του Αετού. Ότι τα ανθρώπινα όντα σχηματίζονται από τις εκπορεύσεις του Αετού και είναι ουσιαστικά φυσαλίδες φωτεινής ενέργειας. Ο καθένας από μας είναι τυλιγμένος σε ένα κουκούλι που περικλείει ένα μικρό μέρος αυτών των εκπορεύσεων. Αυτή η επίγνωση επιτυγχάνεται με την συνεχή πίεση που ασκούν οι εκπορεύσεις έξω από το κουκούλι μας – οι οποίες ονομάζονται γενικές εκπορεύσεις – σε εκείνες που βρίσκονται μέσα στο κουκούλι μας. Αυτή η επίγνωση προκαλεί την αντίληψη, η οποία συμβαίνει όταν οι εκπορεύσεις μέσα στο κουκούλι μας ευθυγραμμίζονται με τις αντίστοιχες γενικές εκπορεύσεις.
Το Σημείο Συναρμογής
«Η επόμενη αλήθεια», συνέχισε ο δον Χουάν, «είναι ότι η αντίληψη λαμβάνει χώρα επειδή υπάρχει στον καθέναν από εμάς ένας παράγοντας που ονομάζεται σημείο συναρμογής που επιλέγει εσωτερικές και εξωτερικές εκπορεύσεις για ευθυγράμμιση. Η ιδιαίτερη ευθυγράμμιση που εμείς αντιλαμβανόμαστε ως κόσμο είναι προϊόν της ειδικής θέσης στην οποία εντοπίζεται το σημείο συναρμογής στο κουκούλι μας.
Το σημείο συναρμογής του ανθρώπου εμφανίζεται γύρω από μια ορισμένη περιοχή του κουκουλιού, επειδή ο Αετός το ρυθμίζει. Αλλά η ακριβής θέση καθορίζεται από την συνήθεια, από επαναλαμβανόμενες πράξεις. Πρώτα μαθαίνουμε ότι μπορεί να τοποθετηθεί εκεί και έπειτα εμείς οι ίδιοι το διατάζουμε να μένει εκεί. Η εντολή μας γίνεται η εντολή του Αετού και αυτό το σημείο σταθεροποιείται σε εκείνη την θέση. Σκέψου το πολύ προσεκτικά· η εντολή μας γίνεται η εντολή του Αετού.
Όταν εμείς, ως σοβαροί ενήλικες άνθρωποι, κοιτάξουμε ένα δέντρο», συνέχισε, «το σημείο συναρμογής μας ευθυγραμμίζει έναν απεριόριστο αριθμό εκπορεύσεων και πετυχαίνεται ένα θαύμα. Το σημείο συναρμογής μάς κάνει να αντιλαμβανόμαστε μια συσσώρευση εκπορεύσεων που αποκαλούμε δέντρο».
Μου είπε ότι, μέσω της όρασής τους οι παλαιότεροι μάγοι αντιλήφθηκαν ότι η επίγνωση λάμβανε χώρα όταν τα ενεργειακά πεδία μέσα στο φωτεινό κουκούλι μας ευθυγραμμίζονταν με τα ίδια ενεργειακά πεδία έξω. Και πίστευαν ότι είχαν ανακαλύψει την ευθυγράμμιση ως πηγή της επίγνωσης. Μετά από προσεκτική εξέταση, όμως, έγινε φανερό ότι αυτό που είχαν ονομάσει ευθυγράμμιση των εκπορεύσεων του Αετού δεν εξηγούσε πλήρως αυτό που είδαν. Είχαν παρατηρήσει ότι μόνο ένα πολύ μικρό μέρος του συνολικού αριθμού των φωτεινών νημάτων μέσα στο κουκούλι ενεργοποιούνταν ενώ τα υπόλοιπα παρέμειναν αμετάβλητα. Βλέποντας τα λίγα νήματα που ενεργοποιούνταν είχαν κάνει μια εσφαλμένη ανακάλυψη. Τα νήματα δεν χρειάζονταν να ευθυγραμμιστούν για να φωτιστούν, επειδή αυτά μέσα στο κουκούλι μας ήταν τα ίδια με εκείνα έξω. Εκείνο που τα ενεργοποιούσε ήταν σίγουρα μια ανεξάρτητη δύναμη. Σκέφτηκαν ότι δεν ήταν σωστό να συνεχίζουν να τα αποκαλούν επίγνωση, όπως έκαναν μέχρι τότε, επειδή η επίγνωση ήταν η λάμψη των ενεργειακών πεδίων που λάμβανε χώρα. Έτσι, η δύναμη που φώτιζε τα πεδία ονομάστηκε θέληση.
Ο δον Χουάν είπε πως όταν η όρασή τους έγινε ακόμα πιο περίτεχνη και αποτελεσματική, συνειδητοποίησαν ότι η θέληση ήταν η δύναμη που συγκρατούσε τις εκπορεύσεις του Αετού χωρισμένες και ότι δεν ήταν υπεύθυνη μόνο για την επίγνωσή μας, αλλά και για τα πάντα στο σύμπαν. Είδαν ότι αυτή η δύναμη είχε πλήρη συνείδηση και ότι ξεπήδησε από τα ίδια πεδία ενέργειας που σχημάτισαν το σύμπαν. Έκριναν τότε ότι η πρόθεση ήταν ένα καταλληλότερο όνομα γι' αυτό από την θέληση. Μακροπρόθεσμα, ωστόσο, το όνομα αποδείχθηκε ανεπαρκές, γιατί δεν περιγράφει την συντριπτική σπουδαιότητά του ούτε την ζωντανή σύνδεση που έχει με το καθετί στο σύμπαν. Ο δον Χουάν είπε ότι το μεγάλο συλλογικό σφάλμα μας είναι ότι ζούμε την ζωή μας αγνοώντας πλήρως την σύνδεση αυτήν. Η μεγάλη δραστηριότητα της ζωής μας, τα αμείλικτα συμφέροντα, οι ανησυχίες, οι ελπίδες, οι απογοητεύσεις και οι φόβοι μας υπερισχύουν και σε καθημερινή βάση δεν γνωρίζουμε ότι συνδέεται με οτιδήποτε άλλο.
Είπε ότι ο άνθρωπος χρειάζεται πλέον, περισσότερο από ποτέ, να διδαχθεί νέες ιδέες που θα πρέπει να σχετίζονται αποκλειστικά με τον εσωτερικό του κόσμο – τις ιδέες των μάγων, όχι τις κοινωνικές ιδέες, τις ιδέες που αφορούν τον άνθρωπο που αντιμετωπίζει το άγνωστο, που αντιμετωπίζει τον προσωπικό του θάνατο. Τώρα, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, πρέπει να διδαχθούν τα μυστικά του σημείου συναρμογής.
Η Μεγάλη Ώθηση της Γης και η Κυλιόμενη Δύναμη
Η υπέρτατη επίγνωση της Γης είναι αυτό που μας επιτρέπει να αλλάξουμε και να περάσουμε σε άλλες μεγάλες ζώνες εκπορεύσεων. «Εμείς τα ζωντανά όντα είμαστε οι αντιλαμβανόμενοι», είπε, «και αντιλαμβανόμαστε γιατί κάποιες εκπορεύσεις μέσα στο ανθρώπινο κουκούλι ευθυγραμμίζονται με κάποιες εκπορεύσεις έξω. Η ευθυγράμμιση είναι επομένως το μυστικό πέρασμα και η ώθηση της Γης είναι το κλειδί.
Η ταχύτητα της ώθησης της Γης θα διαλύσει τα πάντα σε εσένα», είπε ο δον Χουάν. «Κάτω από την επενέργειά της γινόμαστε ένα τίποτα. Η ταχύτητα και η αίσθηση της ατομικής ύπαρξης δεν συμβαδίζουν».
Επανέλαβε, σαν να προσπαθούσε να το εντυπώσει βαθιά σ’ εμένα, ότι αυτή η ευθυγράμμιση είναι μια μοναδική δύναμη, γιατί είτε βοηθάει την μετατόπιση του σημείου συναρμογής, είτε το συγκρατεί σταθερά στην συνήθη θέση του. Η όψη της ευθυγράμμισης που κρατάει το σημείο στάσιμο είναι η θέληση. Και η όψη που το κάνει να μετατοπίζεται είναι η πρόθεση. Παρατήρησε ότι ένα από τα πιο βασανιστικά μυστήρια είναι πως, η απρόσωπη δύναμη της ευθυγράμμισης αλλάζει σε πρόθεση, σε εξατομικευμένη δύναμη, η οποία βρίσκεται στην διάθεση του κάθε ατόμου.
Ο δον Χουάν είπε ότι αυτοί οι νέοι ενορατικοί συνειδητοποίησαν, αφού επανέκτησαν την παράδοσή τους, ότι οι γνώσεις των παλιών ενορατικών για την κυλιόμενη δύναμη ήταν πλήρεις. Σε ένα σημείο οι παλιοί ενορατικοί είχαν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι υπήρχαν, στην πραγματικότητα, δύο διαφορετικές όψεις της ίδιας δύναμης. Η όψη της ανατροπής που σχετίζεται αποκλειστικά με την καταστροφή και τον θάνατο. Η κυκλική όψη, από την άλλη μεριά, είναι αυτή που διατηρεί την ζωή και την επίγνωση, την εκπλήρωση και τον σκοπό.
Είπε ότι μου έδωσε λεπτομερή περιγραφή των δύο δυνάμεων που βοηθούν στην μετακίνηση των σημείων συναρμογής μας: η ώθηση της Γης και η κυλιόμενη δύναμη. Είπε επίσης ότι μου εξήγησε τις τρεις τεχνικές που επεξεργάστηκαν οι νέοι ενορατικοί: καταδίωξη, πρόθεση και ονείρεμα – και τις επιπτώσεις τους στην μετακίνηση του σημείου συναρμογής.
Η κυριαρχία της επίγνωσης είναι το αίνιγμα του νου, η περιπλοκότητα την οποία βιώνουν οι μάγοι όταν αναγνωρίζουν το εκπληκτικό μυστήριο και τον σκοπό της επίγνωσης και της αντίληψης. Η τέχνη της καταδίωξης είναι το αίνιγμα της καρδιάς˙ το αίνιγμα που αντιμετωπίζουν οι μάγοι όταν αναγνωρίζουν δύο πράγματα: πρώτον, ότι ο κόσμος μας φαίνεται να είναι απόλυτα αντικειμενικός και πραγματικός, εξαιτίας της ιδιαιτερότητας της επίγνωσης και της αντίληψής μας˙ δεύτερον, ότι αν ενεργοποιηθεί μια διαφορετική ιδιαιτερότητα της αντίληψης, τα πράγματα στον κόσμο που φαίνονται τόσο απόλυτα αντικειμενικά και πραγματικά αλλάζουν. Η κυριαρχία της πρόθεσης είναι το αίνιγμα του πνεύματος ή το παράδοξο του αφηρημένου – οι σκέψεις και οι ενέργειες των μάγων που προβάλλονται πέρα από την ανθρώπινη κατάστασή μας.
Η κυριαρχία της επίγνωσης είναι που δίνει την ώθηση στο σημείο συναρμογής. Πάνω απ’ όλα σε εμάς υπάρχει πολύ λίγο μέρος από την ανθρώπινη ύπαρξη˙ είμαστε ουσιαστικά ένα σημείο συναρμογής σταθεροποιημένο σε μια ορισμένη θέση. Ο εχθρός μας και ταυτόχρονα ο φίλος μας είναι ο εσωτερικός μας διάλογος, η απογραφή μας. Γίνε ένας πολεμιστής, σταμάτα τον εσωτερικό σου διάλογο, κάνε την απογραφή σου και έπειτα πέτα την. Οι νέοι ενορατικοί κάνουν ακριβή απογραφή και στην συνέχεια γελάνε με αυτήν.
Οι παλιοί ενορατικοί συνήθιζαν να λένε ότι αν οι πολεμιστές χρειάζεται να έχουν έναν εσωτερικό διάλογο, θα πρέπει να έχουν τον κατάλληλο διάλογο. Για τους παλιούς ενορατικούς αυτό σήμαινε διάλογο γύρω από την μαγεία και την ενίσχυση του αυτο-στοχασμού τους. Για τους νέους ενορατικούς δεν σημαίνει διάλογο, αλλά αποστασιοποιημένο χειρισμό της πρόθεσης μέσω των νηφάλιων εντολών. Είπε ξανά και ξανά ότι ο χειρισμός της πρόθεσης αρχίζει με μια εντολή που δίνεται στον ίδιο τον εαυτό του. Η εντολή επαναλαμβάνεται μέχρις ότου γίνει εντολή του Αετού, και στην συνέχεια το σημείο συναρμογής μετατοπίζεται αναλόγως, την στιγμή όπου οι πολεμιστές φτάνουν στην εσωτερική σιωπή.
«Γνωρίστε την δύναμη που είναι η ειρήνη» – Black Elk, του ζωγράφου Charles Frizzel.
Εξήγησε ότι οι νέοι ενορατικοί ανακάλυψαν ότι αν το σημείο συναρμογής εξωθείται σταθερά μέχρι να φθάσει ως τα όρια του άγνωστου, και έπειτα υποχρεώνεται να επιστρέψει σε μια θέση μέσα στα όρια του γνωστού, τότε όταν αφήνεται, κινείται ξαφνικά σαν αστραπή δια μέσου του ανθρώπινου κουκουλιού, ευθυγραμμίζοντας αμέσως όλες τις εκπορεύσεις στο εσωτερικό του κουκουλιού. «Οι νέοι ενορατικοί καίγονταν με την δύναμη της ευθυγράμμισης», συνέχισε ο δον Χουάν, «με την δύναμη της θέλησης, την οποία είχαν μετατρέψει σε δύναμη πρόθεσης μέσω μια άψογης ζωής. Η πρόθεση είναι η ευθυγράμμιση όλων των κεχριμπαρένιων εκπορεύσεων της επίγνωσης και έτσι είναι σωστό να πούμε ότι πλήρης ελευθερία σημαίνει πλήρης επίγνωση».
Πρόθεση και Απειροσύνη
Αυτή είναι λοιπόν η μαγεία: η δυνατότητα να χρησιμοποιούμε ενεργειακά πεδία που δεν χρησιμοποιούνται για την αντίληψη του κοινού κόσμου που γνωρίζουμε. Η μαγεία είναι μια κατάσταση ευαισθητοποίησης. Η μαγεία είναι η ικανότητα να αντιλαμβάνεσαι κάτι που η συνηθισμένη αντίληψη δεν μπορεί. Η μαγεία μπορεί να οριστεί σαν διαδικασία κάθαρσης του συνδετικού κρίκου με την πρόθεση. Τα Ναγουάλ είναι υπεύθυνα για την παροχή αυτού που οι μάγοι αποκαλούν «ελάχιστη ευκαιρία»: συνειδητοποίηση της σχέσης κάποιου με την πρόθεση.
«Υπάρχει μια δύναμη που είναι παρούσα σε όλα όσα υπάρχουν. Οι παλιοί ενορατικοί ποτέ δεν προσπάθησαν να διαλευκάνουν το μυστήριο της δύναμης που τους έκανε να δημιουργήσουν τις μυστικές πρακτικές τους, απλά το δέχονταν σαν κάτι ιερό. Αλλά οι νέοι ενορατικοί έριξαν μια πιο προσεκτική ματιά και το αποκάλεσαν θέληση, θέληση των εκπορεύσεων του Αετού ή πρόθεση.
Δεν είμαστε φυσικά σχολαστικοί και αντιφατικοί. Η σχολαστικότητα και οι αντιφάσεις μας είναι μάλλον αποτέλεσμα μιας υπερβατικής σύγκρουσης που πλήττει τον καθένα από εμάς, για την οποία μόνο οι μάγοι έχουν οδυνηρή και αθεράπευτη επίγνωση: η σύγκρουση των δύο όψεων του νου μας! Η μια είναι ο πραγματικός νους μας, προϊόν όλων των εμπειριών της ζωής μας, και η άλλη είναι αυτή που σπάνια μιλάει γιατί έχει ηττηθεί και περιπέσει στην αφάνεια. Ο νους που χρησιμοποιούμε καθημερινά για καθετί που κάνουμε είναι μια ξένη εγκατάσταση. Η επίλυση της σύγκρουσης των δύο όψεων του νου είναι θέμα πρόθεσης. Οι μάγοι προκαλούν την πρόθεση εκφωνώντας την λέξη πρόθεση δυνατά και καθαρά. Η πρόθεση είναι μια δύναμη που ενυπάρχει στο σύμπαν. Όταν οι μάγοι προκαλούν την πρόθεση, έρχεται σε αυτούς και ανοίγει την ατραπό για την επίτευξη, πράγμα που σημαίνει ότι οι μάγοι πάντα εκπληρώνουν αυτό που θέλουν να κάνουν.
Η πρόθεση μπορεί να εφελκυστεί φυσικά για οτιδήποτε, αλλά οι μάγοι ανακάλυψαν με επίμοχθο τρόπο, ότι η πρόθεσή τους έρχεται μόνο για κάτι που είναι αφηρημένο. Αυτή είναι η κλείδα ασφαλείας για τους μάγους. Διαφορετικά θα ήταν ανυπόφοροι. Το κάλεσμα της πρόθεσης για να επιλύσεις την σύγκρουση των δύο όψεων του νου σου, ή για να αφουγκραστείς την φωνή του αληθινού σου νου, δεν είναι ένα ασήμαντο ή αυθαίρετο ζήτημα. Το αντίθετο. Είναι αιθέρια και αφηρημένη και όμως ζωτικής σημασίας για εσένα, όπως και οτιδήποτε άλλο».
Τότε κατάλαβα όχι μόνο γιατί η αυξημένη επίγνωση ήταν η πύλη της πρόθεσης, αλλά κατάλαβα επίσης τι ήταν η πρόθεση. Και, πάνω απ' όλα, κατάλαβα ότι αυτή η γνώση δεν μπορούσε να εξηγηθεί με λόγια. Αυτή η γνώση υπάρχει για όλους. Είναι εκεί για να γίνει αντιληπτή, να χρησιμοποιηθεί, αλλά να όχι να εξηγηθεί. Θα μπορούσε να φθάσει κανείς σε αυτήν με αλλαγή των επιπέδων επίγνωσης, γι’ αυτό η αυξημένη επίγνωση είναι μια είσοδος. Αλλά παρ’ όλα αυτά η είσοδος δεν μπορεί να εξηγηθεί. Μπορεί κανείς μόνο να την χρησιμοποιήσει. Υπάρχει και ένα άλλο κομμάτι γνώσης που μου φανερώθηκε εκείνη την ημέρα χωρίς καμιά προπαίδεια: ότι η φυσική γνώση της πρόθεσης είναι διαθέσιμη στον καθέναν, αλλά η διαχείρισή της ανήκει σε αυτούς που την έχουν διερευνήσει.
Ο δον Χουάν Τόνισε ότι η πρόθεση δεν είναι κάτι που μπορεί να χρησιμοποιήσει κανείς ή να την επιτάξει ή να την κινητοποιήσει με οποιονδήποτε τρόπο – ωστόσο, θα μπορούσε κάποιος να την χρησιμοποιήσει, να την επιτάξει ή να την κινητοποιήσει όποτε επιθυμεί. Αυτή η αντίφαση, είπε, είναι η ουσία της μαγείας. Οι μάγοι ασχολούνταν αποκλειστικά με την ικανότητα που είχε ο ατομικός συνδετικός τους κρίκος με την πρόθεση να τους ελευθερώνει για να μπορούν να ανάψουν το πυρ από τα μέσα.
«Ένα διάλειμμα στην συνέχεια του χρόνου˙ αυτό είναι που κάνει η εσωτερική σιωπή. Το σταμάτημα αυτής της συνεχούς ροής η οποία καθιστά τον κόσμο κατανοητό για εμάς, είναι μαγεία. Ταξιδεύεις μέσα από την σκοτεινή θάλασσα της επίγνωσης, βλέπεις τους ανθρώπους όπως είναι, ασχολημένοι με τις δουλειές τους. Και έπειτα βλέπεις το νήμα της ενέργειας που είναι οι ειδικές γραμμές των ανθρωπίνων όντων. Βλέπεις κάτι συγκεκριμένο και ανεξήγητο. Κατανοείς ό,τι λένε οι άνθρωποι, χωρίς να γνωρίζεις την γλώσσα τους, και βλέπεις το νήμα ενέργειας που συνδέει τα ανθρώπινα όντα με ορισμένα άλλα όντα και επιλέγεις αυτές τις όψεις μέσα από μια πράξη πρόθεσης. Αυτή η πρόθεση δεν είναι κάτι συνειδητό ή βουλητικό. Αυτή η πρόθεση λειτουργεί σε ένα βαθύ επίπεδο και διέπεται από την αναγκαιότητα. Είναι ανάγκη να αναγνωρίσεις μερικές από τις δυνατότητες του ταξιδιού μέσα από την σκοτεινή θάλασσα της επίγνωσης και η εσωτερική σιωπή καθοδηγεί την πρόθεση – μια αιώνια δύναμη στο σύμπαν – για να εκπληρώσει αυτήν την ανάγκη.
Σου ανέφερα ότι οι πολεμιστές-ταξιδιώτες θα πρέπει να έχουν ένα ρομάντζο με την γνώση, σε οποιαδήποτε μορφή και αν παρουσιάζεται η γνώση. Οι πολεμιστές-ταξιδιώτες είναι μάγοι που, που όντας πολεμιστές, ταξιδεύουν στην σκοτεινή θάλασσα της επίγνωσης. Τα ανθρώπινα όντα είναι ταξιδιώτες της σκοτεινής θάλασσας της επίγνωσης, και αυτή η Γη είναι μόνο ένας σταθμός στο ταξίδι τους. Για εξωγενείς λόγους, οι ταξιδιώτες διέκοψαν το ταξίδι τους. Τα ανθρώπινα όντα έχουν πιαστεί σε ένα είδος δίνης, σε ένα ρεύμα που γυρνάει κυκλικά, δίνοντάς τους την εντύπωση ότι κινούνται ενώ είναι ουσιαστικά ακίνητοι. Οι μάγοι είναι οι μόνοι αντίπαλοι της οποιασδήποτε δύναμης που κρατάει τους ανθρώπους φυλακισμένους και μέσω της αυτοπειθαρχίας τους οι μάγοι ξεφεύγουν από την αρπάγη της και συνεχίζουν το ταξίδι της επίγνωσης.
Η απειροσύνη είναι το καθετί που μας περιβάλλει: το πνεύμα, η σκοτεινή θάλασσα της επίγνωσης. Είναι κάτι που υπάρχει εκεί έξω και κυβερνά την ζωή μας».
Οι Μάγοι Έχουν Μόνο ένα Σημείο Αναφοράς: την Απειρούνη.
«Δεν υπάρχει τίποτε απλό για τους μάγους ή την μαγεία. Την πρώτη φορά που η απειροσύνη κατέρχεται σ’ εσένα μπορεί να σημάνει μια πλήρη ανάληψη των ικανοτήτων σου. Όσον αφορά την ταχύτητα των οραμάτων σου, εσύ ο ίδιος θα πρέπει να μάθεις να την ρυθμίζεις. Άφησε τον αληθινό σου νου να ρυθμίσει την ταχύτητα. Να είσαι σιωπηλός και να μην φοβάσαι, ό,τι και αν συμβαίνει. Οπωσδήποτε η απειροσύνη είναι εκείνη που επιλέγει. Ο πολεμιστής-ταξιδιώτης απλώς συγκατατίθεται στην επιλογή αυτή. Αλλά πάνω απ’ όλα, μην ταράζεσαι από το γεγονός, επειδή δεν μπορείς να το περιγράψεις. Είναι ένα γεγονός πέρα από την σύνταξη της γλώσσας μας.
Την στιγμή που κανείς διασχίζει το παράξενο κατώφλι προς την απειροσύνη, είτε εσκεμμένα είτε ακούσια, το καθετί που συμβαίνει σε αυτόν από εκεί και πέρα δεν είναι πλέον αποκλειστικά στην δική του επικράτεια, αλλά εισέρχεται στη επικράτεια του απείρου. Οι μάγοι πιστεύουν ότι μέχρι την στιγμή ακριβώς της καθόδου του πνεύματος, οποιοσδήποτε από εμάς θα μπορούσε να απομακρυνθεί από το πνεύμα, αλλά όχι αργότερα.
Τα βήματά μου και τα δικά σου καθοδηγούνται από την απειροσύνη. Οι περιστάσεις που φαίνεται να εξουσιάζονται από την τύχη, ουσιαστικά διέπονται από την ενεργό πλευρά της απειροσύνης: από την πρόθεση. Αυτό που συνέδεσε εμένα και εσένα ήταν η πρόθεση της απειροσύνης. Είναι αδύνατον να καθορίσουμε τι είναι αυτός ο σκοπός του απειροσύνης, όμως είναι εκεί, όπως εσύ και εγώ. Οι μάγοι λένε ότι είναι ένα τρεμούλιασμα στον αέρα. Το πλεονέκτημα των μάγων είναι ότι γνωρίζουν ότι το τρεμούλιασμα στον αέρα υφίσταται και ότι συγκατατίθενται ήρεμα σε αυτό. Οι μάγοι δεν σκέφτονται ούτε αναρωτιούνται ούτε υποθέτουν. Ξέρουν ότι το μόνο που έχουν είναι η δυνατότητα συγχώνευσης με την πρόθεση της απειροσύνης, και απλώς το κάνουν.
Ένα ναγουάλ είναι άδειο. Αυτή η κενότητα δεν αντανακλά τον κόσμο. Αντανακλά την απειροσύνη. Ένα ναγουάλ δεν έχει ταραχή από την μεριά του ούτε διεκδικήσεις για τον εαυτό του. Δεν υπάρχει καμιά ανάγκη για θλίψη ή τύψεις. Δική του είναι η κενότητα του πολεμιστή-ταξιδιώτη, πλήρης ως το σημείο που δεν θεωρεί τίποτε ως δεδομένο. Ένας πολεμιστής-ταξιδιώτης δεν υποτιμά ούτε υπερεκτιμά τίποτε. Ένας ήσυχος, πειθαρχημένος μαχητής, η κομψότητα του οποίου είναι τόσο τέλεια ώστε κανείς, ανεξάρτητα από το πόσο επίμονα προσπαθεί να εξετάσει, δεν θα βρει ποτέ την ραφή όπου όλη αυτή η πολυπλοκότητα έχει συνυφανθεί.
Η ιδέα του αφηρημένου, του πνεύματος, είναι το μόνο σημαντικό που απομένει. Η ιδέα του προσωπικού εαυτού δεν έχει καμιά απολύτως αξία. Ακόμη βάζεις τον εαυτό σου και τα συναισθήματά σου πρώτα. Κάθε φορά που είχα την ευκαιρία, σου εφιστούσα την προσοχή στην ανάγκη για το αφηρημένο. Πάντα πίστευες ότι εννοούσα να σκέφτεσαι αφηρημένα. Όχι. Να αφαιρείσαι σημαίνει να κάνεις τον εαυτό σου διαθέσιμο στο πνεύμα έχοντας επίγνωση αυτού.
Τα μάτια δείχνουν την πρόθεση», είπε κοφτά. «Δεν ξέρω πώς, αλλά το κάνουν. Συγκεντρώνουν την πρόθεση με κάτι απροσδιόριστο που έχουν, κάτι στην λάμψη τους. Οι μάγοι λένε ότι η πρόθεση βιώνεται με τα μάτια, όχι με την λογική.
Οι διώκτες καλούσαν την πρόθεση δυνατά. Συνήθως καλούσαν την πρόθεση μέσα σε ένα μικρό, σκοτεινό, απομονωμένο δωμάτιο. Τοποθετούσαν ένα κερί σε ένα μαύρο τραπέζι με την φλόγα μόλις λίγα εκατοστά μπροστά από τα μάτια. Τότε η λέξη πρόθεση εκφωνείτο αργά, προφερόταν ευκρινώς και εσκεμμένα όσες φορές ένιωθε κανείς ότι χρειαζόταν. Ο τόνος της φωνής υψωνόταν ή χαμήλωνε χωρίς καμία σκέψη».
Eσωτερική Σιωπή και Σιωπηλή Γνώση
Η εσωτερική σιωπή είναι μια ιδιαίτερη κατάσταση ύπαρξης στην οποία οι σκέψεις αναστέλλονται και μπορεί κανείς να λειτουργεί από ένα επίπεδο διαφορετικό από αυτό της καθημερινής συνείδησης. Η εσωτερική σιωπή σημαίνει σταμάτημα του εσωτερικού διαλόγου – του μόνιμου συνοδού της σκέψης – και ως εκ τούτου είναι μια κατάσταση βαθιάς ηρεμίας. Οι παλιοί μάγοι την ονόμαζαν εσωτερική σιωπή επειδή είναι μια κατάσταση στην οποία η αντίληψη δεν εξαρτάται από τις αισθήσεις. Αυτό που λειτουργεί κατά την διάρκεια της εσωτερικής σιωπής είναι μια άλλη ικανότητα που έχει ο άνθρωπος, η ικανότητα που τον καθιστά ένα μαγικό ον, η ίδια ικανότητα που έχει περιοριστεί, όχι από τον ίδιο τον άνθρωπο αλλά από κάποια εξωτερική επιρροή.
Εσωτερική σιωπή είναι η στάση από την οποία όλα προβάλλουν στον μάγο. Με άλλα λόγια, ό,τι κάνουμε οδηγεί σε αυτήν την στάση, η οποία, όπως και όλα τα άλλα στον κόσμο των μάγων, δεν αποκαλύπτεται παρά μόνο όταν κάτι γιγαντιαίο μας ταρακουνήσει.
Η εσωτερική σιωπή επαυξάνεται, συσσωρεύεται. Σε καθοδήγησα να δημιουργήσεις έναν πυρήνα εσωτερικής σιωπής στον εαυτό σου και στην συνέχεια να την επαυξάνεις κάθε δευτερόλεπτο, σε κάθε περίπτωση που ασκείσαι. Η εσωτερική σιωπή λειτουργεί από την στιγμή που θα αρχίσεις να την επαυξάνεις. Κάθε άτομο έχει διαφορετικό κατώτατο όριο εσωτερικής σιωπής από την άποψη του χρόνου, πράγμα που σημαίνει ότι η εσωτερική σιωπή πρέπει να τηρείται από τον καθένα μας για το χρονικό διάστημα του συγκεκριμένου ορίου μας πριν μπορέσει να λειτουργήσει».
«Τι εκλάμβαναν οι μάγοι ως σημάδι ότι η εσωτερική σιωπή λειτουργεί, δον Χουάν;» ρώτησα.
«Η εσωτερική σιωπή λειτουργεί από την στιγμή που θα αρχίσεις να την επαυξάνεις», απάντησε.
«Αυτό που οι παλιοί μάγοι ήταν μετά ήταν το τελευταίο, δραματικό και τελικό αποτέλεσμα της επίτευξης του συγκεκριμένου ορίου της σιωπής. Μερικοί πολύ ταλαντούχοι μαθητές χρειάζονται λίγα λεπτά για να φθάσουν σε αυτόν τον πολυπόθητο στόχο. Άλλοι, λιγότερο ταλαντούχοι, χρειάζονται μακρές περιόδους σιωπής, ίσως περισσότερο από μία ώρα πλήρους ηρεμίας, πριν φθάσουν στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Το επιθυμητό αποτέλεσμα είναι αυτό που οι παλιοί μάγοι αποκαλούσαν σταμάτημα του κόσμου, την στιγμή που τα πάντα γύρω μας παύουν να είναι αυτά που ήταν πάντα.
Αυτή είναι η στιγμή που οι μάγοι επιστρέφουν στην αληθινή φύση του ανθρώπου. Οι παλιοί μάγοι την ονόμαζαν πλήρη ελευθερία. Είναι η στιγμή που ο άνθρωπος-σκλάβος γίνεται ο άνθρωπος-ελεύθερο ον, ικανός για επιτεύξεις αντίληψης που αψηφούν την γραμμική φαντασία μας.
Από την αρχή της σύνδεσής μας, σου τόνισα την αξία, την αναγκαιότητα, της εσωτερικής σιωπής. Πρέπει να κάνεις ό,τι μπορείς για να ακολουθήσεις τις υποδείξεις μου συσσωρεύοντας την εσωτερική σιωπή κάθε δευτερόλεπτο. Δεν έχεις κανένα μέσο για να μετρήσεις την επίδραση αυτής της συσσώρευσης, ούτε έχεις κάποιον τρόπο για να κρίνεις αν έχεις φθάσει σε εκείνο το όριο. Απλώς αποκλειστικός σκοπός σου θα πρέπει να είναι η συσσώρευσή της. Η πράξη συσσώρευσης είναι μια πρόκληση από μόνη της.
Κάθε μάγος που ξέρω, είτε άνδρας είναι είτε γυναίκα, αργά ή γρήγορα φθάνει σε ένα σημείο ρήξης στην ζωή του. Δεν είναι μια διανοητική ρήξη ή κάτι τέτοιο. Οι ψυχικές βλάβες είναι για άτομα που απολαμβάνουν τον εαυτό τους. Αυτό που εννοώ είναι ότι σε μια δεδομένη στιγμή η συνέχεια της ζωής τους πρέπει να σπάσει για να εισέλθει η εσωτερική σιωπή και να γίνει ένα ενεργό μέρος της δομής τους. Είναι πάρα πολύ σημαντικό να φθάσεις σκόπιμα σε αυτό το σημείο συντριβής ή να το δημιουργήσεις τεχνητά και έξυπνα.
Οι μάγοι χρειάζονται ένα σημείο ρήξης για την λειτουργία της εσωτερικής σιωπής. Το σημείο ρήξης είναι σαν το κονίαμα που μπαίνει ανάμεσα στα τούβλα ενός τοίχου. Μόνο όταν το κονίαμα σκληραίνει τα χαλαρά τούβλα γίνονται μια στέρεη δομή.
Ένας μάγος χρησιμοποιεί έναν τόπο [σαν το δωμάτιο αυτού του ξενοδοχείου] για να πεθάνει. Δεν θέλω το σώμα σου να πεθάνει σωματικά. Θέλω το πρόσωπό σου να πεθάνει. Πρόκειται για δύο πολύ διαφορετικά θέματα. Στην ουσία το πρόσωπό σου έχει ελάχιστη σχέση με το σώμα σου. Το πρόσωπο είναι ο νους σου και πίστεψέ με, ο νους σου δεν είναι δικός σου.
Η εσωτερική σιωπή είναι η λεωφόρος που οδηγεί σε ένα πραγματικό σταμάτημα της κρίσης – μια στιγμή όπου τα αισθητήρια δεδομένα που προέρχονται από το σύμπαν γενικά παύουν να ερμηνεύονται από τις αισθήσεις. Μια στιγμή όπου η αναγνώριση παύει να είναι η δύναμη, η οποία, μέσω της χρήσης και της επανάληψης, αποφαίνεται για την φύση του κόσμου».
Ο δον Χουάν ξαναείπε, σαν να το σκέφτηκε εκ νέου, ότι μια από τις πιο μυστηριώδεις πτυχές της γνώσης των ενορατικών είναι τα απίστευτα αποτελέσματα της εσωτερικής σιωπής. Είπε ότι μόλις επιτευχθεί η εσωτερική σιωπή, οι δεσμοί που δένουν το σημείο συναρμογής σε μια συγκεκριμένη θέση όπου έχει παγιωθεί, αρχίζουν να σπάνε και το σημείο συναρμογής είναι ελεύθερο να μετακινηθεί.
Σταμάτησα απότομα στην άκρη του δρόμου. Και εκεί είχα, για πρώτη φορά στην ζωή μου, την σαφή γνώση ενός δυϊσμού μέσα μου. Δύο προφανώς ξεχωριστά μέρη ήταν μέσα στην ύπαρξή μου. Το ένα ήταν εξαιρετικά παλιό, άνετο, αδιάφορο. Ήταν βαρύ, σκοτεινό και συνδεόταν με καθετί άλλο. Ήταν το κομμάτι μου που δεν με ενδιέφερε, γιατί ήταν ίσο με το καθετί. Απολάμβανε τα πράγματα χωρίς προσδοκία. Το άλλο μέρος ήταν ανάλαφρο, καινούργιο, απαλό, διεγερμένο. Ήταν νευρώδες, γρήγορο. Φρόντιζε τον εαυτό του, επειδή ήταν ανασφαλές και δεν απολάμβανε τίποτε, απλώς και μόνο επειδή δεν είχε την ικανότητα να συνδεθεί με οτιδήποτε. Ήταν μόνο, επιφανές, ευάλωτο. Αυτό ήταν το μέρος με το οποίο έβλεπα τον κόσμο.
«Αυτό που η παλαιότερη πλευρά του ανθρώπου γνωρίζει ονομάζεται σιωπηλή γνώση. Είναι μια γνώση που δεν μπορείς ακόμη να εκφράσεις».
«Γιατί όχι;» ρώτησα.
«Επειδή για να την εκφράσεις, είναι απαραίτητο να διαθέτεις και να χρησιμοποιήσεις μια υπερβολική ποσότητα ενέργειας», απάντησε. «Αυτήν την στιγμή δεν διαθέτεις αυτό το είδος ενέργειας. Η αθόρυβη γνώση είναι κάτι που έχουμε όλοι μας. Είναι κάτι που έχει πλήρη κυριαρχία, πλήρη γνώση όλων, αλλά δεν μπορεί να σκεφτεί γιατί δεν μπορεί να μιλήσει για αυτό που ξέρει. Οι μάγοι πιστεύουν ότι όταν ο άνθρωπος απέκτησε επίγνωση αυτού που ήξερε και θέλησε να συνειδητοποιήσει αυτό που γνώριζε, έχασε την θέα αυτού που γνώριζε. Αυτή η σιωπηλή γνώση, που δεν μπορείς να περιγράψεις, είναι φυσικά η πρόθεση – το πνεύμα, το αφηρημένο. Το λάθος του ανθρώπου είναι ότι θέλει να το γνωρίσει άμεσα, με τον τρόπο που γνωρίζει την καθημερινή ζωή. Όσο περισσότερο το θέλει, τόσο πιο εφήμερο γίνεται».
Έπειτα μίλησε για τον αρχαίο άνθρωπο. Είπε ότι ο αρχαίος άνθρωπος ήξερε, με τον πιο άμεσο τρόπο, τι να κάνει και πώς να το κάνει καλύτερα. Αλλά, επειδή το έκανε τόσο καλά, άρχισε να αναπτύσσει μια αίσθηση αυτοτέλειας, που του έδωσε την αίσθηση ότι θα μπορούσε να προβλέψει και να σχεδιάσει τις ενέργειες που είχε συνηθίσει να κάνει. Και έτσι εμφανίστηκε η ιδέα ενός ατομικού εαυτού. Ενός ατομικού εαυτού που άρχισε να υπαγορεύει την φύση και το εύρος των πράξεων του ανθρώπου. Καθώς η αίσθηση του ατομικού εαυτού γινόταν ισχυρότερη, ο άνθρωπος έχασε την φυσική του σύνδεση με την σιωπηλή γνώση. Ο σύγχρονος άνθρωπος, ως κληρονόμος αυτής της ανάπτυξης, βρίσκει τον εαυτό του τόσο απελπιστικά απομακρυνόμενο από την πηγή του καθετί, ώστε το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να εκφράζει την απελπισία του με βίαιες και κυνικές πράξεις αυτοκαταστροφής. Ο δον Χουάν διαβεβαίωνε ότι ο λόγος για τον κυνισμό και την απελπισία του ανθρώπου είναι το κομμάτι της σιωπηλής γνώσης που έχει απομείνει σε αυτόν, το οποίο κάνει δύο πράγματα: πρώτον, δίνει στον άνθρωπο μια ιδέα της αρχαίας σχέσης του με την πηγή των πάντων. Και δεύτερον, κάνει τον άνθρωπο να αισθάνεται ότι χωρίς αυτήν την σχέση δεν έχει καμία ελπίδα ειρήνης, ικανοποίησης, επίτευξης.
Το ναγουάλ Ελίας διαβεβαίωσε τον δον Χουάν ότι μόνο ένα ανθρώπινο ον που ήταν πρότυπο λογικής θα μπορούσε να μετακινήσει το σημείο συναρμογής του εύκολα και να γίνει ένα πρότυπο σιωπηλής γνώσης. Είπε ότι μόνο εκείνοι που βρίσκονταν αληθινά σε μια από τις δυο θέσεις, μπορούσαν να δουν ξεκάθαρα την άλλη θέση και ότι αυτός ήταν ο τρόπος με τον οποίο ήλθε η εποχή της λογικής. Η θέση της λογικής φαινόταν καθαρά από την θέση της σιωπηλής γνώσης. Το παλιό ναγουάλ είπε στον δον Χουάν ότι η γέφυρα μονής κατεύθυνσης από την σιωπηλή γνώση στην λογική λέγεται ενδιαφέρον. Δηλαδή, το ενδιαφέρον που οι αληθινοί άνθρωποι της σιωπηλής γνώσης είχαν για την πηγή όσων ήξεραν. Και η άλλη γέφυρα μονής κατεύθυνσης, από την λογική μέχρι την σιωπηλή γνώση, ονομαζόταν καθαρή κατανόηση.