Γ
| Γιν Γιάνγκ |
| Γιούνγκ, Καρλ |
Ο Γνωστικισμός είναι ένα φιλοσοφικό και θρησκευτικό κίνημα της αλεξανδρινής περιόδου. Εμφανίστηκε τουλάχιστον δυο αιώνες π.Χ. και αναπτύχθηκε και διαδόθηκε πλατιά στους πρώτους μ.Χ. αιώνες. Αποτελεί μια σύνθεση χριστιανισμού, ερμητισμού, νεοπλατωνισμού και εσωτερικών διδασκαλιών των ελληνικών και αιγυπτιακών μυστηρίων στα οποία πολλοί γνωστικοί είχαν μυηθεί. Η Γνώση για τους Γνωστικούς δεν είναι αποτέλεσμα της συνήθους μάθησης, αλλά προσωπικής εμπειρίας σχετικά με τον πνευματικό κόσμο.
Οι Γνωστικοί δεν ενδιαφέρονται για την πίστη, αλλά επιθυμούν να γνωρίσουν άμεσα την αληθινή Πραγματικότητα του κόσμου. Η γήινη ζωή είναι γι’ αυτούς η αιχμαλωσία της ψυχής σε έναν κόσμο όπου εξουσιάζουν οι Άρχοντες με αρχηγό τον Ιαλδαβαώθ, που ταυτίζεται με τον Ιεχωβά των Εβραίων. Γιατί, όπως λένε, ο αληθινός θεός δεν δημιούργησε τον υλικό κόσμο. Η δημιουργία αυτή είναι ένα λάθος της Σοφίας, που είναι το όνομα ενός από τους 12 Αιώνες. Γιος της είναι ο Ιαλδαβαώθ, ο δημιουργός και αρχηγός των Αρχόντων του κόσμου. Φωτεινοί σπινθήρες από τον ουράνιο κόσμο συνόδευαν την Σοφία στην κάθοδό της στην σκοτεινή ύλη. Ο Ιαλδαβαώθ και οι άρχοντες δημιούργησαν τότε υλικά ανθρώπινα σώματα σαν φυλακές για τους σπινθήρες φωτός.
Σκοπός λοιπόν των Γνωστικών είναι να ελευθερωθούν από τον κόσμο του Ιαλδαβαώθ και να επιστρέψουν στον κόσμο του φωτός. Έτσι υπάρχουν τριών ειδών άνθρωποι. Πρώτον οι υλικοί που δεν μπορούν να ξεφύγουν από τον υλικό κόσμο. Έπειτα είναι οι ψυχικοί που έχουν την δυνατότητα να αποδεσμευτούν από την ύλη και αγωνίζονται να αποκτήσουν την γνώση για να το πετύχουν. Τέλος υπάρχουν οι πνευματικοί που κατέχουν την γνώση και επιστρέφουν στον κόσμο του φωτός.
Απαρνήσου όλον τον κόμσο και όλα τα υλικά πράγματα που υπάρχουν μέσα του και όλες τις φροντίδες και τα μιάσματά του, με λίγα λόγια όλα τα δεσμά του, για να γίνεις άξιος των μυστηρίων του φωτός. – Πίστη Σοφία ΙΙΙ, 102.
Οι γνωστικοί ισχυρίζονταν ότι κατείχαν την μυστική διδασκαλία που έδωσε ο Χριστός στους μαθητές του. Αναγνώριζαν πέντε βαθμούς γνώσης, δηλαδή την γνώση των Εθνικών, την γνώση των Προσήλυτων, την Γνώση των Εβραίων, την γνώση των Χριστιανών και τέλος την γνώση των τέλειων Γνωστικών. Αυτός που κατείχε την τέλεια γνώση γινόταν Χριστός, δηλαδή ενωνόταν με τον Υιό μέσω του «ένδον Χριστού».
Οι σημαντικότεροι εκπρόσωποί των Γνωστικών ήταν ο Βαλεντίνος, ο Βαρδεσάνης, ο Βασιλείδης και ο Μαρκίωνας. Σύμφωνα με τον Βαλεντίνο η αρχή του κόσμου οφείλεται σε ένα λάθος γιατί στην δημιουργία συνέργησαν τιτανικές δυνάμεις: η Λήθη, η Αγωνία και ο Τρόμος. Ο δημιουργημένος κόσμος είναι ένα διαστρεβλωμένο αντίτυπο του ζωντανού Αιώνα που είναι η ουράνια διαμονή του Θεού. Ο Βαρδεσάνης μελέτησε τους Έλληνες φιλοσόφους και έγραψε το Βιβλίο των Νόμων όπου εξέθεσε την δική του διδασκαλία. Γι’ αυτόν πάνω από όλα είναι ο Θεός και κάτω από αυτόν ενεργούν τα τέσσερα στοιχεία: γη, νερό, αέρας και πυρ και κάτω από αυτά ο Βυθός όπου επικρατεί σκοτάδι και χάος. Όταν τα στοιχεία αυτά αναμιγνύονται, αρχίζει η δημιουργία. Όμως κατά την ανάδευση των τεσσάρων στοιχείων υπεισέρχεται και σκότος. Όταν τα δημιουργημένα όντα καλούν τον Θεό να τα απαλλάξει από το σκοτάδι, εκείνος στέλνει τον Λόγο για να αποκαταστήσει την τάξη.
Σύμφωνα με τον Βασιλείδη από τον Θεό εκπορεύονται οι επτά Αιώνες: Πρώτα ο Νους που γεννάει τον Λόγο· ο Λόγος που γεννάει την Φρόνηση κ.λπ. Αυτοί αποτέλεσαν τον πρώτο Ουρανό. Στην συνέχεια από αυτούς εκπορεύτηκε μια νέα σειρά αιώνων που ήταν κατώτεροι από τους προηγούμενους που αποτέλεσαν τον δεύτερο Ουρανό και ούτω καθεξής μέχρι ότου γεννήθηκαν 365 Ουρανοί, οι οποίοι συνιστούν από κοινού το Πλήρωμα που είναι γνωστό με το όνομα Αβραξάς. Ο Θεός του Βασιλείδη δεν ήταν ο Δημιουργός του κόσμου. «Υπήρξε ένας καιρός όπου δεν υπήρχε τίποτε»,λέει, «Όταν λέω τίποτε, δεν σημαίνει ότι δεν υπήρχε τίποτε. Σημαίνει απλά, σοβαρά και απόλυτα ότι το ίδιο το τίποτε δεν υπήρχε». Οι ιδέες του μοιάζουν με τις θεωρίες των Βουδιστών και των Ινδουιστών ότι ο κόσμος είναι μια πλάνη. «Εκείνος που δεν είναι», γράφει, «θέλησε να φτιάξει τον κόσμο.
Τα πιο γνωστά κείμενα των Γνωστικών είναι τα Απόκρυφα Ευαγγέλια, η Πίστη Σοφία και τα κείμενα που βρέθηκαν στην περιοχή Ναγκ Χαμαντί της Αιγύπτου.
Μια από τις βασικές ιδέες που συνδέονται με την αρχαίο Ταοϊσμό, αιώνες ίσως πριν από τη γέννηση του Λάο Τσε (6ος π.Χ.), ήταν η θεωρία των Γιν και Γιανγκ. Θεωρούσαν δηλαδή εκείνοι οι παλιοί σοφοί ότι το Τάο λειτουργούσε μέσω της αλληλεπίδρασης των δυο δημιουργικών αρχών γιν και γιανγκ, όπου το πρώτο ήταν αρνητικό, παθητικό και θηλυκό, ενώ το άλλο θετικό, ενεργό και αρσενικό. Μιλώντας για αυτό, ο Λάο Τσε γράφει " Το Τάο γέννησε το ένα· το Ένα γέννησε τη δυαδικότητα· τα δυο γέννησαν την τριάδα· τα τρία γέννησαν όλα όσα υπάρχουν. Όλα τα πράγματα υποτάσσονται στο γιν και αγκαλιάζουν το γιάαγκ· μειώνοντας την δραστηριότητά τους πετυχαίνουν την αρμονία.» (Τάο Τε Τζινγκ κεφ. 42).
Αυτό φαίνεται να σημαίνει ότι το Τάο, όταν εκδηλώνεται για να παράγει τις διάφορες μορφές, πρώτα προβάλλει το Ένα. Από το Ένα εκπορεύονται οι δυο δημιουργικές αρχές – παθητική και ενργητική – γιν και γιανγκ. Και από την ένωσή τους παράγονται οι «Τρεις θησαυροί», δηλαδή η Τριάδα. Από αυτήν τελικά γεννιούνται όλα τα μυριάδες αντικείμενα στο σύμπαν.
Τα πάντα είναι διαποτισμένα με την ολότητα του Ενός. Στο πεδίο του Απόλυτου δεν υπάρχει το Εγώ και Εσύ, αυτό και εκείνο, ενώ στο επίπεδο της σχετικής αλήθειας υπάρχουν φαινομενικά αμέτρητα ξεχωριστά πράγματα. Έτσι μπορεί να υφίσταται κανείς ταυτόχρονα σε ένα και πολλά σημεία, σε δύο επίπεδα αντίληψης, στο απόλυτο και το σχετικό.
"Αυτό είναι το θεμελιώδες αξίωμα, η μεγάλη αρχέγονη αρχή όλων, το Τ’άι Τζι (υπέρτατο Απόλυτο). Αργότερα οι Κινέζοι φιλόσοφοι αφιέρωσαν πολλή σκέψη σε αυτήν την ιδέα της μιας αρχέγονης αρχής. Σύμφωνα με αυτήν την αντίληψη, το Τ’άι Τζι απεικονίζεται με έναν κύκλο χωρισμένο σε δυο τμήματα, φωτεινό και σκοτεινό, γιανγκ και γιν". - Ρίτσαρντ Βίλχελμ, Ι Τσινγκ.
Κάποια στιγμή κατά την διάρκεια του τρίτου αιώνα, π.Χ. μια νεότερη φιλοσοφική σχολή ανέπτυξε αυτήν την φιλοσοφία της δυαδικότητας. Έγιναν γνωστοί ως «ειδήμονες των Γιν-Γιανγκ". Σε γενικές γραμμές, το Γιν συμβολίζει ένα σύνολο ιδιοτήτων, όπως σκιά, σκοτάδι, ψύχος, αρνητικότητα, αδυναμία, θηλυκή φύση κ.λπ, ενώ το γιανγκ αντιπροσωπεύει το φως, την θερμότητα, την δύναμη, την θετικότητα και την αρσενική φύση. Αυτοί οι φιλόσοφοι θεωρούσαν ότι η αλληλεπίδραση αυτών των δυο αρχών ήταν η αιτία όλων των αλλαγών στο σύμπαν.
Ο Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ (1875-1961) ήταν ένας Ελβετός ψυχολόγος, αποκρυφιστής και πρωτοπόρος ερευνητής του μυστικιστικού συμβολισμού. Γεννήθηκε στις 26 Ιουλίου στο Κέσβιλ της Ελβετίας, μοναχογιός ενός προτεστάντη κληρικού. Σε ηλικία τεσσάρων ετών η οικογένειά του μετακόμισε στην Βασιλεία. Πολλοί συγγενείς στην οικογένειά του ήταν κληρικοί και ανέμεναν από τον Γιουνγκ να συνεχίσει την οικογενειακή παράδοση. Εκείνος όμως αποφάσισε αντιθέτως να σπουδάσει ιατρική στο Πανεπιστήμιο της Βασιλείας από το 1895-1900. Πριν αποφασίσει να ακολουθήσει την ιατρική μελέτησε βιολογία, ζωολογία, παλαιοντολογία και αρχαιολογία. Οι έρευνές του δεν σταμάτησαν όμως μόνο σε αυτά, σπούδασε επίσης φιλοσοφία, μυθολογία, χριστιανική φιλολογία και θρησκειολογία.
Η μητέρα του, μια εκκεντρική γυναίκα, περνούσε πολύ χρόνο μόνη στο δωμάτιό της γοητευμένη από τα πνεύματα που έλεγε ότι την επισκέπτονταν την νύχτα. Ο νεαρός Γιουνγκ παρόλο που στην διάρκεια της ημέρας την θεωρούσε φυσιολογική, την νύχτα ένιωθε κάποιες τρομακτικές επιρροές να έρχονται από το δωμάτιό της και η μητέρα του γινόταν μια ξένη και μυστηριώδης μορφή. Ο Γιουνγκ ισχυριζόταν ότι την νύχτα έβλεπε μια αμυδρή φωτεινή και ακαθόριστη μορφή να βγαίνει από το δωμάτιό της, με το κεφάλι αποσπασμένο από τον κορμό και να αιωρείται στον αέρα σαν μια μικρή Σελήνη.
Όταν έφυγε από την Βασιλεία ο Γιουνγκ έγινε βοηθός στην ψυχιατρική κλινική Burgholzli Psychiatric Clinic κάτω από την επίβλεψη του Όιγκεν Μπλόιλερ. Το 1902 πήρε το δίπλωμά του από το Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης. Η διατριβή του είχε τίτλο «Περί της Ψυχολογίας και Παθολογίας των Αποκαλούμενων Αποκρυφιστικών Φαινομένων». Στο έργο αυτό διαφαίνεται μια από τις βασικές ιδέες του, η υποκείμενη ολότητα της ψυχής. Η πρώτη έρευνα του Γιουνγκ έγινε το 1904. Μελέτησε τους συνειρμούς σε ασθενείς, εργάστηκε με ομάδες ατόμων που είχαν καταπιεσμένα ψυχικά περιεχόμενα για τα οποία και επινόησε την λέξη «κόμπλεξ». Η μελέτη του τον έφερε κοντά στο έργο του Σίγκμουντ Φρόιντ, καθώς επιβεβαίωσε πολλές από τις ιδέες του. Από το 1909 έως το 1912 εργάστηκε μαζί με τον Φρόιντ και πολλοί πίστευαν ότι θα συνέχιζε το έργο της ψυχανάλυσης του Φρόιντ, αλλά δεν συνέβη κάτι τέτοιο, γιατί διαφώνησαν σε διάφορα θέματα και απομακρύνθηκαν. Ο Γιουνγκ ισχυριζόταν ότι οι αναλυτικές αρχές του Φρόιντ ήταν μονομερείς και η σχέση τους τελείωσε οριστικά όταν ο Γιουνγκ δημοσίευσε το έργο του «Ψυχολογία και Ασυνείδητο», το οποίο απέρριπτε μερικές από τις ιδέες του Φρόιντ. Το 1912 δημοσιεύθηκε το έργο του Σύμβολα και Μεταμορφώσεις της Λίμπιντο. Ο Γιουνγκ θέλησε να κατανοήσει το συμβολικό νόημα των περιεχομένων του ασυνείδητου και προκειμένου να ξεχωρίσει το σύστημά του από την ατομική ψυχολογία και την ψυχανάλυση ο Γιουνγκ το ονόμασε «αναλυτική ψυχολογία».
Το ασυνείδητο δεν είναι κακό από την φύση του, είναι η πηγή του ύψιστου αγαθού, όχι μόνο σκοτάδι αλλά και φως, όχι μόνο ζωώδες, ημι-ανθρώπινο και δαιμονικό, αλλά υπερανθρώπινο, πνευματικό και με την κλασική έννοια της λέξης «θείο». – Καρλ Γιουνγκ.
Μετά την διαφωνία του με τον Φρόιντ ο Γιουνγκ άρχισε μια βαθιά αυτοανάλυση προκειμένου να προχωρήσει σταθερά και ειλικρινά στην ανακάλυψη των μυστηρίων της ασυνείδητης ψυχής. Κατά τα έτη 1913 έως 1921 δημοσίευσε το σημαντικό έργο του, «Μελέτες επί της Αναλυτικής Ψυχολογίας». Οι «δυο μελέτες» παρέχουν τις βασικές ιδέες από τις οποίες αναπτύχθηκε το μετέπειτα έργο του. Στην έρευνά του για την ψυχολογική τυπολογία λέει ότι υπάρχουν δυο βασικές κατατάξεις ή «δυο τύποι προσωπικότητας» σχετικά με τον τρόπο με τον οποίον σχετίζονται με τον κόσμο: εσωστρέφεια και εξωστρέφεια. Η εσωστρέφεια χαρακτηρίζεται από την αυτοεμπλοκή, την απόσυρση, την ενασχόληση του ανθρώπου με τον δικό του «εσωτερικό κόσμο». Η εξωστρέφεια σχετίζεται με τον κόσμο μέσω κοινωνικής εμπλοκής, έχει ενδιαφέροντα έξω από τον εαυτό και είναι εξωστρεφής. Εξέφρασε την ιδέα ότι αυτή είναι η «προσωπική εξίσωση» η οποία, συχνά ασυνείδητα αλλά σε συμφωνία με την τυπολογία του ατόμου, επηρεάζει το πώς παρατηρεί και πώς αλληλεπιδρά το άτομο με τον κόσμο.
Η όρασή σας θα γίνει καθαρή μόνο όταν μπορέσετε να κοιτάξετε μέσα στην δική σας καρδιά. Όποιος κοιτάζει έξω, ονειρεύεται˙ όποιος κοιτάζει μέσα, ξυπνάει. – Καρλ Γιουνγκ.
Εκτός από την τυπολογία, μια άλλη σημαντική συμβολή του Γιουνγκ ήταν η ανακάλυψη ότι η φανταστική ζωή του ανθρώπου έχει μια ορισμένη δομή. Πρέπει να υπάρχουν λεπτοφυή ενεργά κέντρα στο ασυνείδητο τα οποία ελέγχουν την φυσική συμπεριφορά και την ελεύθερη φαντασία. Αυτά συνδυάζονται για να σχηματίσουν την ιδέα των αρχετύπων. Προκειμένου να μελετήσει τα αρχετυπικά πρότυπα και την διαδικασία ο Γιουνγκ επισκέφθηκε τις αποκαλούμενες πρωτόγονες φυλές. Έζησε κοντά στους ινδιάνους Πουέμπλο του Νέου Μεξικού και της Αριζόνας το 1924 και 1925 και με τους κατοίκους του όρους Έλγκον στην Κένυα κατά τα έτη 1925 και 1926. Αργότερα επισκέφθηκε την Αίγυπτο και την Ινδία. Για τον Γιουνγκ τα θρησκευτικά σύμβολα και η φαινομενολογία του βουδισμού και του ινδουισμού και οι διδασκαλίες του Ζεν βουδισμού και του κομφουκισμού εκφράζουν διαφορετικές εμπειρίες από τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου, έναν κόσμο τον οποίο ο Δυτικός πολιτισμός έχει σε μεγάλο βαθμό αγνοήσει. Έγραψε σχόλια στο έργο Θιβετανική Βίβλος των Νεκρών και στην μετάφραση του Ι Τζινγκ και του Μυστικού του Χρυσού Λουλουδιού από τον Ρίτσαρντ Βίλχελμ. Ο Γιουνγκ αναζήτησε επίσης παραδόσεις στον Δυτικό πολιτισμό οι οποίες αντιστάθμιζαν την μονόπλευρη έμφαση που έδιναν οι Δυτικοί διανοητές στην λογική και στην τεχνολογία. Βρήκε τέτοιες παραδόσεις στον γνωστικισμό, στον χριστιανικό μυστικισμό και πάνω από όλα στον αποκρυφισμό. Μερικά από τα σπουδαιότερα έργα του είναι βαθιές και σαφείς ψυχολογικές ερμηνείες των αλχημιστικών κειμένων, δείχνοντας την σημασία τους για την κατανόηση των ονείρων και το κρυμμένο θέμα των διανοητικών διαταραχών. Το ενδιαφέρον του για την φιλοσοφία και το απόκρυφο οδήγησε πολλούς να θεωρήσουν τον Γιουνγκ σαν μυστικιστή, παρόλο που η φιλοδοξία του ήταν να είναι άνθρωπος της επιστήμης. Η επιρροή του στην δημοφιλή ψυχολογία, στην πνευματικότητα και στο κίνημα της Νέας Εποχής ήταν πολύ μεγάλη.
Ο Γιουνγκ ήταν πολυγραφότατος, τα έργα του περιλαμβάνουν 19 τόμους, μεταξύ των οποίων τα πιο σημαντικά είναι: Αιών, Σύμβολα της Μεταμόρφωσης, Τα Αρχέτυπα και το Συλλογικό Ασυνείδητο, Αναλυτική Ψυχολογία, Ψυχολογία και Αλχημεία. Το τελευταίο έργο του ήταν το Mysterium Conjunctionis και εστιάζεται στα αρχέτυπα που είναι γνωστά σαν «ιερός γάμος» ανάμεσα στον Ήλιο και στην Σελήνη.
