Σοφία των Σούφι
Σοφία των Σούφι
Υπάρχουν τρεις μορφές κουλτούρας:
η κοσμική κουλτούρα, η απλή απόκτηση πληροφοριών·
η θρησκευτική κουλτούρα, η τήρηση κανόνων·
η αληθινή κουλτούρα, η αυτο-ανάπτυξη.
Η Αποκάλυψη του Κρυμμένου, του Δασκάλου Χουτζβίρι
Υπάρχει μια ιστορία στους μύθους του Αισώπου για έναν νεαρό τυφλοπόντικα που πήγε στη μητέρα του και της είπε ότι μπορούσε να βλέπει. Τώρα, όπως γνωρίζουν οι περισσότεροι, η όραση είναι κάτι που κατά παράδοση λείπει από τους τυφλοπόντικες.
Η μητέρα του αποφάσισε να τον δοκιμάσει. Τοποθέτησε λοιπόν μπροστά του ένα κομμάτι λιβάνι και τον ρώτησε τι ήταν.
«Μια πέτρα», είπε ο μικρός τυφλοπόντικας.
«Δεν είσαι μόνο τυφλός», απάντησε η μητέρα του, «αλλά έχεις χάσει και την όσφρησή σου».
Από παλιά οι Σούφι εκτιμούσαν τον Αίσωπο σαν πρακτικό δάσκαλο μιας πανάρχαιας παράδοσης που αποκτάται μέσω της συνειδητής άσκησης του νου, του σώματος και των αντιλήψεων. Γι’ αυτό δεν μας επιτρέπεται να παραποιήσουμε το φανερό νόημα αυτής της ιστορίας. Πολλοί μελετητές έχουν παρατηρήσει την ατέλεια των ηθικών διδαγμάτων (εντελώς επιφανειακών εξηγήσεων) των ιστοριών του Αισώπου.
Μπορούμε να αναλύσουμε την ιστορία για να δούμε ποιο είναι το πραγματικό της νόημα, αν γνωρίζουμε κάτι σχετικά με την παράδοση των Σούφι και την μέθοδο απόκρυψης των νοημάτων στην λογοτεχνία.
Η λέξη «τυφλοπόντικας», στα Αραβικά (khuld, από την ρίζα KHLD), είναι γραμμένη με τον ίδιο τρόπο όπως η λέξη khalad, που σημαίνει «αιωνιότητα, παράδεισος, σκέψη, νους, ψυχή», ανάλογα με τα συμφραζόμενα. Επειδή στα Αραβικά γράφονται μόνο τα σύμφωνα, δεν υπάρχει τρόπος να ξέρουμε συγκεκριμένα ποια λέξη υπονοείται. Αν αυτή η λέξη είχε χρησιμοποιηθεί ποιητικά σε μια σημιτική γλώσσα και στην συνέχεια μεταφραζόταν στα Ελληνικά από κάποιον που δεν καταλάβαινε την διπλή σημασία, το παιχνίδι των λέξεων θα χανόταν.
Γιατί η πέτρα και το λιβάνι; Επειδή σύμφωνα με την παράδοση των Σούφι, «ο Μωυσής [ένας ηγέτης του λαού του] έκανε μια πέτρα τόσο αρωματική σαν τον μόσχο» (βλέπε Hakim Sanai, Ο Περιτειχισμένος Κήπος της Αλήθειας).
Ο «Μωυσής» συμβολίζει την καθοδηγητική σκέψη, η οποία μετατρέπει κάτι φαινομενικά άψυχο και αδρανές σε κάτι «τόσο αρωματικό σαν τον μόσχο» - σε κάτι που θα μπορούσε ακόμα και να αποκληθεί ζωή καθαυτή.
Η ιστορία μας, λοιπόν, δείχνει ότι η «μητέρα» της σκέψης (η πηγή της, η μήτρα της, η βασική της ποιότητα) παρουσιάζει το «λιβάνι» (την λεπτοφυή εμπειρία) στην σκέψη ή στον νου. Επειδή το άτομο (ο τυφλοπόντικας) επικεντρώνεται στην «όραση» (προσπαθώντας να αναπτύξει ικανότητες με λάθος σειρά), χάνει ακόμη και την δύναμη να χρησιμοποιεί και εκείνες που θα μπορούσε.
Ο άνθρωπος, σύμφωνα με τους Σούφι, αντί να προχωράει προς τα μέσα με έναν ορισμένο τρόπο για να βρει και να ακολουθήσει την ατραπό της ανάπτυξής του, ψάχνει προς τα έξω και ακολουθεί ψευδαισθήσεις (μεταφυσικά συστήματα που έχουν αναπτυχθεί λαθεμένα), πράγμα που στην πραγματικότητα τον ακρωτηριάζει.
Ποια είναι η εσωτερική δυνατότητα του "τυφλοπόντικα;" Μπορούμε τώρα να εξετάσούμε ολόκληρη την ομάδα των αραβικών λέξεων που ανήκουν στη ρίζα KHLD η οποία και μας ενδιαφέρει:
Khalad (KHaLaD) = μόνιμος, αέναος.
Khallad (KHaLLaD) = διαιωνίζω ένα πράγμα.
Akhlad (AKHLaD) = ρέπω, προσκολλώμαι πιστά σε (έναν φίλο).
Khuld (KHuLD) = αιωνιότητα, παράδεισος, συνέχεια.
Khuld (KHuLD) = τυφλοπόντικας, αρουραίος, κορυδαλλός.
Khalad (KHaLaD) = σκέψη, νους, ψυχή.
Εl-Khualid (EL-KHUALID) = βουνά, βράχια, στηρίγματα (δοχείων).
Για τους Σούφι αυτή η ομάδα λέξεων γύρω από μια βασική ρίζα μεταδίδει τα ουσιώδη στοιχεία για την ανθρώπινη προοδευτική ανάππτυξη. Είναι σχεδόν ένας χάρτης του Σουφισμού. Συμπτωματικά ο τυφλοπόντικας μπορεί να επιλέγεται σαν σύμβολο του νου, της σκέψης. Στον ίδιο τον νου υπάρχει αιωνιότητα, στήριξη. Ο Σουφισμός ασχολείται με την διαιώνιση της ανθρώπινης συνείδησης μέσω της πηγής της στον νου. Η εντιμότητα στην συνεργασία με άλλους είναι ένα ουσιώδες στοιχείο αυτού του έργου.
Η ιστορία του Αισώπου, λοιπόν, δεν σημαίνει, όπως θα πίστευαν οι σχολιαστές της, ότι «Είναι εύκολο να ξεσκεπάσεις έναν απατεώνα». Δεν χρειάζεται να αρνηθούμε ότι η ιστορία θα μπορούσε να εκπληρώσει αυτή τη λειτουργία για αιώνες. Αλλά η χρήση του θυμιάματος και του τυφλοπόντικα, καθώς και η παράδοση των Σούφι ότι ορισμένα μυστικά κρύβονται σε λέξεις όπως αυτές του Αισώπου, μας βοηθούν να ξεκλειδώσουμε την πόρτα. Βλέποντας ένα μεγάλο μέρος λογοτεχνικού και φιλοσοφικού υλικού υπό αυτό το πρίσμα, μας θυμίζει ακαταμάχητα το μήνυμα του Ρουμί, του ίδιου, όπως και του Αίσωπου, ενός μεγάλου μικρασιατικού παραμυθά. Λέει ότι το κανάλι μπορεί να μην πίνει από μόνο του, αλλά εκτελεί τη λειτουργία του να μεταφέρει νερό στους διψασμένους. Όσοι ενδιαφέρονται για αυτή την ερμηνεία του συμβολισμού του τυφλοπόντικα θα μπορούσαν κάλλιστα να αισθανθούν ότι η ανάλαφρη σοφία του Αισώπου ήταν ο φορέας της πνευματικής τροφής που βρίσκουμε τώρα σε αυτήν.
Ο Ρουμί έζησε σχεδόν δύο χιλιάδες χρόνια μετά τον Αίσωπο και είπε: «Μια ιστορία, φανταστική ή άλλη, φωτίζει την αλήθεια».
Δεν χρειάζεται να ακολουθήσουμε την ίδια την αραβική γλώσσα ως την πραγματική πηγή της σημιτικής εκδοχής από την οποία προέρχεται αυτή η αισωπική ιστορία. Τα Αραβικά είναι χρήσιμα για εμάς ως εργαλείο επειδή, όπως έχουν αποδείξει οι φιλόλογοι, διατηρεί σε στενή συσχέτιση λέξεις ομαδοποιημένες σύμφωνα με ένα πρωτόγονο μοτίβο του οποίου οι έννοιες έχουν αλλοιωθεί πολύ στις άλλες σημιτικές γλώσσες.
Υπάρχουν, τόσο στη Δύση όσο και στην Ανατολή, αρκετά πολλά παραδείγματα παρόμοιας αποκρυστάλλωσης της διδασκαλίας στη λογοτεχνία, την τελετουργία και τη λαϊκή πίστη. Πολλά τέτοια φαινόμενα θεωρούνται ασήμαντα: όπως τα αστεία που αποδίδονται στον Nasrudin, τον Joe Miller και άλλους, διαβάζονται απλώς την ονομαστική τους αξία. Μεγάλο μέρος της ποίησης του OmarKhayyam, που είχε σκοπό να κάνει τον αναγνώστη να σκεφτεί καθαρά μέσω της αναγωγής της ζωής σε παραλογισμό, έχει ληφθεί με την επιφανειακή έννοια ότι ο Khayyam ήταν «απαισιόδοξος». Το πλατωνικόυλικό, που σύμφωνα με τους Σούφι θέλει να δείξει τους περιορισμούς της τυπικής λογικής και την ευκολία του να πέσει κανείς σε ψευδείς συλλογισμούς, έχει θεωρηθεί ελαττωματικό και τίποτα περισσότερο. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως και με τον Αίσωπο, το κανάλι εξακολουθεί να μεταφέρει το νερό, αν και δεν αναγνωρίζεται ως κανάλι. Σε άλλες περιπτώσεις, οι άνθρωποι πραγματοποιούν τελετουργίες και πεποιθήσεις χωρίς νόημα, τις οποίες έχουν εκλογικεύσει έως ότου δεν έχουν πραγματική δυναμική και έχουν πραγματικά μόνο αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Ο μεγάλος ποιητής των Σούφι Τζαμί λέει γι' αυτούς: «Το ξερό σύννεφο, άνυδρο, δεν μπορεί να έχει καμία βροχερή ιδιότητα». Κι όμως τέτοιες λατρείες, συχνά απλές απομιμήσεις προσεκτικά οργανωμένων συμβολισμών που βασίζονται στην ποιητική αναλογία, συχνά μελετώνται σοβαρά. Μερικοί άνθρωποι πιστεύουν ότι περιέχουν ορισμένες μεταφυσικές ή μαγικές αλήθειες, άλλοι ότι είναι αυτά είναι ιστορικής σπουδαιότητας.
Η σχέση γονέα με παιδί (τυφλοπόντικας και μητέρα) χρησιμοποιείται από τους Σούφι για να δηλώσει την εκπαίδευση για την απόκτηση της πλήρους «όρασης» καθώς και την τελική σχέση μεταξύ του Σούφι και της έσχατης «θέασης» της αντικειμενικής αλήθειας. Για τους Σούφι, η θρησκευτική προσωποποίηση ή εικόνα που μεταδίδει αυτήν την σχέση είναι απλώς μια πρόχειρη και δευτερεύουσα μέθοδος απεικόνισης κάποιου γεγονότος που συνέβη σε ένα άτομο ή μια ομάδα - μια θρησκευτική εμπειρία που τους δείχνει τον δρόμο για την αυτοπραγμάτωση.