Ενσυνείδηση
Mindfulness ή Ενσυνείδηση
Το Mindfulness είναι μια αγγλική λέξη που ακούμε τώρα τελευταία όλο και πιο συχνά και εκφράζει ένα κίνημα, όπως θα λέγαμε, στις αγγλόφωνες χώρες και ειδικά στην Αμερική, που σηματοδοτεί μια νοητική στάση (attitude) και γενικά έναν τρόπο ζωής. Επιλέξαμε να την αποδώσουμε με την ελληνική λέξη «ενσυνείδηση», αν και οι συνώνυμες λέξεις «περίσκεψη» και «προσεκτικότητα» είναι επίσης κοντά στο νόημα της αγγλικής «mindfulness». Αλλά τι ακριβώς σημαίνει;
Δεν μπορεί να υπάρξει ακριβής απάντηση, τουλάχιστον όχι με λόγια. Οι λέξεις επινοούνται από τα συμβολικά επίπεδα του νου και περιγράφουν εκείνες τις πραγματικότητες με τις οποίες ασχολείται η συμβολική σκέψη. Η λέξη αυτή είναι προ-συμβολική. Δεν είναι συνδεδεμένη με την λογική. Παρ' όλα αυτά, μπορεί να βιωθεί - μάλλον εύκολα - και μπορεί να περιγραφεί, αρκεί να θυμάστε ότι οι λέξεις είναι μόνο «δάχτυλα που δείχνουν προς το φεγγάρι». Δεν είναι το ίδιο το πράγμα. Η πραγματική εμπειρία βρίσκεται πέρα από τις λέξεις και πάνω από τα σύμβολα. Η «ενσυνείδηση» (mindfulness) θα μπορούσε να περιγραφεί με εντελώς διαφορετικούς όρους από ό,τι χρησιμοποιείται εδώ και κάθε περιγραφή θα μπορούσε να είναι σωστή.
Οι Άγγλοι πήραν το νόημα της λέξης mindfulness από την σανσκριτική sati (αφοσίωση, αυτοπεποίθηση). Οι Ινδοί συγγραφείς συχνά χρησιμοποιούν και τις συνώνυμες γι’ αυτούς λέξεις, όπως sila (ηθική συμπεριφορά) και samadhi (διαλογισμός δίχως σκέψεις). Από αυτούς τους ινδικούς όρους οι Άγγλοι μελετητές έδωσαν το περιεχόμενο στην λέξη mindfulness.
Η ενσυνείδηση δεν σκέφτεται, δεν ερμηνεύει ούτε αξιολογεί. Είναι μια επίγνωση της αντίληψης (awareness of perception). Είναι μια μη κριτική ποιότητα του νου που δεν προβλέπει το μέλλον ούτε αντανακλά το παρελθόν. Κάθε δραστηριότητα μπορεί να γίνει με ενσυνείδηση και μπορεί να ενσωματωθεί σε μια άσκηση ενσυνείδησης. Στην άσκηση αυτή καθ´ όλη την διάρκεια της ημέρας εστιάζεστε εσωτερικά και συνειδητοποιείτε βαθιά πού βρίσκεστε, τι κάνετε και πώς αισθάνεστε. Προσπαθείτε να το κάνετε με τρόπο που να μην επηρεάζει την εμπειρία σας. Για παράδειγμα, αν παρατηρήσετε ότι είστε νευρικοί, απλά σημειώνετε: «Νιώθω νευρικός», χωρίς να αξιολογείτε εάν είναι καλό ή κακό. Απλώς προσέχετε ότι η νευρικότητα είναι παρούσα.
Η ενσυνείδηση είναι μια αμερόληπτη προσοχή. Δεν έχει πλευρές. Δεν κολλάει σε αυτό που γίνεται αντιληπτό. Απλώς αντιλαμβάνεται. Η ενσυνείδηση βλέπει όλες τις εμπειρίες ως ίδιες, όλες τις σκέψεις ως ίδιες, όλες τις αισθήσεις ως ίδιες. Η ενσυνείδηση είναι επίγνωση που δεν αντιλαμβάνεται. Ένας άλλος αγγλικός όρος για την ινδική λέξη Sati είναι «bare attention» (γυμνή προσοχή). Δεν σκέφτεται, δεν ασχολείται με την σκέψη ή τις έννοιες. Δεν κολλάει σε ιδέες ή απόψεις ή αναμνήσεις. Απλώς κοιτάζει. Η ενσυνείδηση καταγράφει εμπειρίες, αλλά δεν τις συγκρίνει. Δεν τις επισημαίνει ούτε τις κατηγοριοποιεί. Παρατηρεί απλώς τα πάντα σαν να συμβαίνουν για πρώτη φορά. Δεν είναι ανάλυση που βασίζεται στον συλλογισμό και στην μνήμη. Είναι, μάλλον, η απλή και άμεση εμπειρία αυτού που συμβαίνει, χωρίς την μεσολάβηση της σκέψης. Έρχεται πριν από την σκέψη στην αντιληπτική διαδικασία.
Η ενσυνείδηση είναι η επίγνωση του χρόνου. Πραγματοποιείται εδώ και τώρα. Είναι η παρατήρηση του τι συμβαίνει τώρα, στην παρούσα στιγμή. Παραμένει συνεχώς και για πάντα στο παρόν, προχωρώντας συνεχώς στην κορυφή του συνεχιζόμενου κύματος του χρόνου. Αν ξαφνικά θυμηθείτε τον δάσκαλο που είχατε στην δεύτερη τάξη του δημοτικού, αυτό είναι η μνήμη. Όταν όμως συνειδητοποιείτε ότι θυμάστε τον δάσκαλο της δεύτερης τάξης του δημοτικού, αυτό είναι η ενσυνείδηση. Αν στην συνέχεια αντιληφθείτε την διαδικασία και πείτε στον εαυτό σας: "Ω, θυμάμαι", αυτό είναι σκέψη.
Η ενσυνείδηση είναι μη εγωιστική εγρήγορση. Πραγματοποιείται χωρίς αναφορά στον εαυτό. Με την ενσυνείδηση βλέπουμε όλα τα φαινόμενα χωρίς αναφορές σε έννοιες όπως «εγώ», «εμένα» ή «δικό μου». Για παράδειγμα, ας υποθέσουμε ότι υπάρχει πόνος στο αριστερό πόδι σας. Η συνήθης συνείδηση θα έλεγε: "Πονάω". Χρησιμοποιώντας την ενσυνείδηση, το άτομο θα παρατηρήσει απλώς την αίσθηση του πόνου ως αίσθηση. Δεν θα ασχοληθεί με αυτήν την επιπλέον ιδέα του «Εγώ». Η ενσυνείδηση δεν αφήνει το άτομο να προσθέσει οτιδήποτε στην αντίληψη ή να αφαιρέσει οτιδήποτε από αυτήν. Δεν ενισχύει τίποτε. Δεν τονίζει τίποτε. Παρατηρεί ακριβώς τι υπάρχει - χωρίς παραμόρφωση.
Όταν η ενσυνείδηση είναι το κύριο εργαλείο του διαλογισμού, η επίγνωση που εφαρμόζουμε σε ό,τι κι αν είναι το αντικείμενο - ή εστία - του διαλογισμού, όπως μια λέξη, εικόνα, ήχος ή φυσική αίσθηση, μπορεί να επεκταθεί ώστε να συμπεριλάβει όλες τις φυσικές και διανοητικές διαδικασίες και έτσι να μπορούμε να γίνουμε πιο ενσυνείδητοι για τις σκέψεις και τις πράξεις μας.
Η ενσυνείδηση είναι η επίγνωση χωρίς στόχο. Στην ενσυνείδηση, το άτομο δεν πιέζει για αποτελέσματα. Δεν προσπαθεί να πετύχει τίποτε. Όταν κάποιος είναι ενσυνείδητος, βιώνει την πραγματικότητα στην παρούσα στιγμή, οποιαδήποτε μορφή και αν παίρνει. Δεν υπάρχει τίποτε που πρέπει να επιτευχθεί. Υπάρχει μόνο παρατήρηση.