Η Τεχνολογία της Καλοσύνης
Η Τεχνολογία της Καλοσύνης
Πώς μπορούν τα κοινωνικά μέσα να αποκαταστήσουν την ενσυναίσθησή μας
Jamil Zaki, 6 Αυγούστου 2019
Στο τέλος της Παγκόσμιας Έκθεσης του 1964, ρώτησαν τον μεγάλο συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας Ισαάκ Ασίμοφ πώς θα ήταν η έκθεση αυτή 50 χρόνια αργότερα. Εκείνος πρόβλεψε ότι μέχρι το 2014 θα ζούσαμε με την συνεχή συντροφιά "ηλεκτρικών πάνελ" - που θα χρησιμοποιούνται για ζωντανές συνομιλίες, για πλοήγηση, ακόμη και για να «αποσυρόμαστε από την φύση για να δημιουργήσουμε ένα περιβάλλον που θα μας ταιριάζει καλύτερα».
Το μέλλον του Ασίμοφ είναι το δικό μας παρόν. Αυτό ανησυχεί πολλούς ανθρώπους, οι οποίοι πιστεύουν ότι η τεχνολογία μάς κατέστησε πιο βραδύνοες, πιο θλιμμένους και πιο μικροπρεπείς από ό,τι πριν. Η ενσυναίσθηση – η ικανότητα των ανθρώπων να μοιράζονται και να κατανοούν τα συναισθήματά τους – μειώθηκε έντονα κατά τον 21ο αιώνα. Εάν εξαλειφθεί τελείως, η τεχνολογία πιθανόν να θεωρηθεί υπεύθυνη για την εξάλειψή της. Όλες οι ενδείξεις υπάρχουν ήδη: Οι άνθρωποι στις χώρες με μεγαλύτερη πρόσβαση στο Ιντερνέτ παρουσιάζουν λιγότερη ενσυναίσθηση. Το να παρεμβάλλεις απλώς ένα τηλέφωνο ανάμεσα σε δύο ξένους, καθώς μιλούν, μειώνει την εμπιστοσύνη τους. Τα επιχειρήματα των κατηγόρων αναφέρουν: ενώ προφανώς μας εξυπηρετεί, η τεχνολογία, δηλητηρίασε αθόρυβα τις σχέσεις που μας καθιστούν ανθρώπους.
Ωστόσο, η τεχνολογία, και ειδικότερα το Διαδίκτυο, δεν είναι απότην φύση τους αντικοινωνικά. Μπορεί να αποδυναμώνουν την ενσυναίσθησή μας, αλλά αν χρησιμοποιηθούν διαφορετικά, θα μπορούσαν να γίνουν παγκόσμιοι μεγεθυντικοί φακοί για τους καλούς αγγέλους μας. Πολλές γωνιές του Διαδικτύου επιτρέπουν ήδη στους ανθρώπους να διευρύνουν την ενσυναίσθησή τους και να μοιράζονται μια συλλογική καλή θέληση. Οι ερευνητές υπογραμμίζουν τα θετικά στοιχεία της τεχνολογίας. Αν γίνουν ο κανόνας, το μέλλον της άμεσα συνδεδεμένης ζωής θα είναι πιο φιλικό από το παρελθόν. Οι πλατφόρμες διαδικτύου πρέπει να λαμβάνουν υπόψη αυτά τα στοιχεία και οι χρήστες τους πρέπει να απαιτήσουν αυτό ακριβώς.
Η δυνατότητα σύνδεσης των ανθρώπων είναι η κόλλα που συγκρατεί τον πολιτισμό μας. Με το να μειώνει όμως τις αλληλεπιδράσεις μας και να διασπά το τοπίο των μέσων ενημέρωσης, το Διαδίκτυο έχει αφαιρέσει το κοινό έδαφος που χρειαζόμαστε για να κατανοήσουμε ο ένας τον άλλον. Καθένας από εμάς γίνεται ολοένα και πιο σίγουρος για τον δικό του κόσμο, καθώς παρασύρεται όλο και μακρύτερα από τους κόσμους των άλλων.
Η ενσυναίσθηση απαιτεί από εμάς να καταλάβουμε ότι ακόμη και οι άνθρωποι που διαφωνούν μαζί μας, έχουν κάποια εμπειρία εξίσου βαθιά με την δική μας. Αλλά στο κατακερματισμένο τοπίο των κοινωνικών μέσων η μόνη επιλογή που έχουμε είναι να θεωρήσουμε την άλλη πλευρά ως ανόητη, ανέντιμη ή και τα δύο. Αν δεν αναστρέψουμε αυτήν την τάση και δεν αναζωογονήσουμε την ενσυναίσθηση, έχουμε ελάχιστες πιθανότητες να επιδιορθώσουμε τα χάσματα στον κοινωνικό ιστό.
Η μείωση της κοινωνικότητας εξαιτίας της τεχνολογίας δεν είναι συμπτωματική. Αντικατοπτρίζει τον τρόπο με τον οποίον σχεδιάζονται πλατφόρμες τέτοιες όπως το Facebook και το Twitter και αυτές οι πλατφόρμες, με την σειρά τους, διαμορφώνονται με βάση κάποια οικονομικά κίνητρα. Αυτές οι ιστοσελίδες ικανοποιούν τους μετόχους όχι επειδή καθιστούν τους χρήστες υγιείς ή ευτυχείς, αλλά επειδή τους κρατάνε συνδεδεμένους. Αυτή η ανάγκη ευνοεί τον εξτρεμισμό, την ματαιοδοξία, τον φόβο – οτιδήποτε μας αρπάζει και μας κρατάει.
Περίπου το 70% των απόψεων στο YouTube προέρχονται από τις συστάσεις του ιστότοπου, οι οποίες βελτιστοποιούνται για να προκαλούν κλικάρισμα. Το αποτέλεσμα είναι μια μαζική τάση προς τις θεωρίες συνωμοσίας, τον φανατισμό και την επιθετικότητα. Αυτό είναι που ο πρώην ηθικολόγος της Google, ο Tristan Harris, αποκαλεί "εξορυκτική" τεχνολογία: δηλαδή που εκμεταλλεύεται τις αδυναμίες μας και γίνεται πιο αποτελεσματική για να μας βλάψει καθώς εξελίσσεται όλο και περισσότερο.
Η ζωή στο Διαδίκτυο αλλάζει τον τρόπο με τον οποίον βλέπουμε τους άλλους και το πώς μας βλέπουν. Μερικές φορές δε μας βλέπουν καθόλου – το πρόσωπό μας και το όνομα αντικαθίστανται από ένα αβατάρ και μια ανώνυμη συμβολική σειρά χαρακτήρων. Η ανωνυμία μπορεί να είναι ζωτικής σημασίας – για παράδειγμα, επειδή επιτρέπει στους ανθρώπους να οργανώνουν με ασφάλεια διαδηλώσεις σε ολοκληρωτικά καθεστώτα. Αλλά επίσης κόβει τις γραμμές ασφαλείας στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, επειδή ενθαρρύνει τους ανθρώπους να δοκιμάσουν την σκληρότητα σαν μια μάσκα, ξέροντας ότι δεν θα τους κοστίσει. Ο διαδικτυακός εκφοβισμός ακολουθεί τους ανθρώπους στο σπίτι και στο κρεβάτι τους και κάνει τα θύματά του να νιώθουν πιο έντονες τάσεις αυτοκτονίας από ό,τι ο παραδοσιακός εκφοβισμός.
Όταν παρουσιαζόμαστε στο διαδίκτυο, η εικονική οικονομία του διαδικτύου μπορεί να διαστρεβλώσει τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζουμε τον εαυτό μας. Σε μια μελέτη του 2017, ο ψυχολόγος William Brady και οι συνάδελφοί του ανέλυσαν περισσότερα από 500.000 tweets για να εξετάσουν τι τα κάνει να γίνονται viral. Διαπίστωσαν ότι όσο περισσότερο «ηθικό συναίσθημα» – όπως οργή – περιείχε μια ανάρτηση, τόσο περισσότερο την κοινοποιούσαν, ειδικά μέσα στον ιδεολογικό κύκλο του αρχικού συγγραφέα της. Οι αναδημοσιεύσεις είναι μικρές, εθιστικές επιβεβαιώσεις, οι οποίες ενισχύουν την οργή. Αφού ανταμείφθηκαν με προσοχή, οι άνθρωποι απάντησαν καθιστώντας αργότερα τα tweets τους πιο επιζήμια από ό,τι ήταν αρχικά. Το Twitter όχι μόνο αντικατοπτρίζει έναν θυμωμένο κόσμο, αλλά βοηθάει και στην δημιουργία του.
Τα κοινωνικά μέσα μαζικής ενημέρωσης μας καθιστούν λιγότερο κοινωνικούς όταν αντικαθιστούν πλούσιες, αναλογικές συναντήσεις με ροή κειμένου και επιμελημένες εικόνες. Σε μια σειρά μελετών το 2017 η Juliana Schroeder του Πανεπιστημίου Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας και οι συνεργάτες της βιντεοσκόπησαν άτομα, καθώς περιέγραφαν την άποψή τους για διχαστικά πολιτικά προβλήματα. Ένα ξεχωριστό σύνολο "αξιολογητών" άκουσε αυτές τις ηχογραφήσεις ή διάβασε τις μεταγραφές τους. Υπήρχε μεγαλύτερη πιθανότητα οι αξιολογητές να απορρίψουν τους ομιλητές όταν οι απόψεις τους μεταγράφονταν σε κείμενο, ειδικότερα όταν οι αξιολογητές διαφωνούσαν μαζί τους. Η μείωση των αλληλεπιδράσεων καθιστούσε την ενσυναίσθηση πιο δύσκολη.
Η διάγνωση των επιζήμιων αποτελεσμάτων της τεχνολογίας είναι το πρώτο βήμα για την αναστροφή τους. Ο Harris ίδρυσε το Κέντρο Ανθρωπιστικής Τεχνολογίας για να ενθαρρύνει τους προγραμματιστές και τους επενδυτές να δημιουργήσουν "πλατφόρμες ανανέωσης" και όχι εξόρυξης. Η ιδέα είναι ότι η ικανότητά μας για ενσυναίσθηση είναι εξίσου βαθιά με την ματαιοδοξία, την οργή ή τον φόβο και ότι η τεχνολογία θα πρέπει να τονίζει τις πιο υγιείς δυνάμεις.
Ορισμένοι ιστότοποι έχουν σχεδιαστεί με σκοπό να βοηθούν την σύνδεση και την κατανόηση. Στον ιστότοπο ChangeAView οι χρήστες γράφουν την γνώμη τους για μια σειρά θεμάτων, προσκαλώντας τους άλλους να τους πείσουν ότι έχουν λάθος. Οι σχολιαστές επιβραβεύονται όχι επειδή τρολάρουν ή προσβάλουν, αλλά για χάρη των «δέλτα» – δηλαδή μια ένδειξη ότι το επιχείρημά τους άλλαξε την άποψη κάποιου. Το αποτέλεσμα είναι μια επιβράβευση του στοχαστικού, γνήσιου διαλόγου μεταξύ ανθρώπων οι οποίοι διαφορετικά δεν θα μπορούσαν να αλληλεπιδράσουν μεταξύ τους.
Η τεχνολογία δημιουργεί επίσης νέες κοινότητες γύρω από την καλοσύνη. Εξετάστε το παράδοξο των σπάνιων ασθενειών όπως η κυστική ίνωση ή η βαρεία μυασθένεια (myasthenia gravis). Προσβάλλουν λιγότερους από έναν στους 1.000 ανθρώπους, αλλά υπάρχουν πολλές τέτοιες καταστάσεις, που σημαίνει ότι υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που υποφέρουν με τρόπους που οι φίλοι και οι γείτονές τους δεν καταλαβαίνουν. Εκατομμύρια έχουν στραφεί σε φόρουμ στο διαδίκτυο, όπως ομάδες στο Facebook ή στον ιστότοπο RareConnect. Το 2011 ο Priya Nambisan, εμπειρογνώμονας στον τομέα της πολιτικής για την υγεία, διερεύνησε περίπου 800 μέλη των φόρουμ υγείας. Οι χρήστες ανέφεραν ότι αυτές οι ομάδες προσφέρουν χρήσιμες συμβουλές και πληροφορίες, αλλά επίσης τις περιγράφουν ως ειλικρινείς κοινότητες, γεμάτες συμπόνια και συντροφικότητα.
Άλλες πλατφόρμες, όπως οι Koko και 7Cups, έχουν κλιμακώσει αυτήν την προσέγγιση, επιτρέποντας σε οποιονδήποτε να υπολογίζει στην καλοσύνη ξένων. Αυτοί οι ιστότοποι εκπαιδεύουν τους χρήστες να παρέχουν συναισθηματική κοινωνική υποστήριξη και στην συνέχεια να εκφράζουν την καλή θέληση μεταξύ τους. Ορισμένοι διηγούνται τον αγώνα τους, ενώ άλλοι παρεμβαίνουν για να παράσχουν υποστήριξη. Οι χρήστες βρίσκουν αυτές τις πλατφόρμες βαθιά καταπραϋντικές.
Σε μια έρευνα του 2015, οι χρήστες 7cups περιγράφουν την καλοσύνη που βρήκαν στον ιστότοπο ως τόσο ωφέλιμη όσο και η επαγγελματική ψυχοθεραπεία. Οι χρήστες σε αυτούς τους ιστότοπους επωφελούνται επίσης από τη βοήθεια άλλων. Σε μια μελέτη του 2017 ο ψυχολόγος Bruce Doré και οι συνάδελφοί του ανέθεσαν στους ανθρώπους να χρησιμοποιήσουν το ιστότοπο Koko ή κάποιον άλλον παρόμοιο και έλεγξαν την επακόλουθη ευεξία τους. Τα επίπεδα κατάθλιψης των χρηστών του Koko έπεσαν όταν πέρασαν ένα χρονικό διάσημα χρόνο στον ιστότοπο, ειδικά όταν τον χρησιμοποίησαν για να στηρίξουν άλλους.
Ιστότοποι όπως οι ChangeAView και 7Cups μπορεί να μοιάζουν σαν οάσεις σύνδεσης σε ένα γυμνό τοπίο – οι εξαιρέσεις που αποδεικνύουν τον κανόνα. Αλλά αυτό που ξεχωρίζει τέτοιες πλατφόρμες είναι το γεγονός ότι αποστασιοποιήθηκαν από τις συνήθεις αντικοινωνικές πρακτικές του Διαδικτύου. Επιτρέπουν στους ανθρώπους να είναι ευάλωτοι και ορατοί ο ένας στον άλλον και τους ανταμείβουν μάλλον γιατί ακούνε και όχι γιατί φωνάζουν. Και άλλες εταιρείες κοινωνικών μέσων θα μπορούσαν να ακολουθήσουν το παράδειγμά τους: με την αλλαγή των δομών παροχής κινήτρων έτσι ώστε να αυξάνονται ταχύτερα οι θετικές αναρτήσεις ή να διευκολύνεται η μεγαλύτερη και πλουσιότερη επικοινωνία μεταξύ των χρηστών. Αλλά πρέπει να σημειώσουν πρόοδο προς αυτήν την κατεύθυνση με πρόθεση και όσο γίνεται πιο σύντομα.
Σχετικά με τον Συγγραφέα
Ο Jamil Zaki είναι αναπληρωτής καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ και διευθυντής του εργαστηρίου του Stanford Social Neuroscience. Είναι συγγραφέας του έργου The War for Kindness.